Lingvo, stilo, formo. Studoj

Por la evoluigo de tiu ĝenerala, kanvasa stilo ni havus niajn gazetojn. Ili devas kontroli, kontroli kaj kontroli la tekstojn de ĉiuj artikoloj antaŭ publikigo. Kompreneble, tio bezonas delikatan manon, certan guston, kiu povas bone distingi inter floro kaj sarkindaĵo, kiu ne formas ĉiujn tekstojn laŭ sia bildo, eble griza kaj seninteresa, aŭ, kio estas ankoraŭ pli fatala, ne altrudas siajn proprajn kapricojn kaj superlogikaĵojn, sed elsarkas nur tiajn mallertaĵojn kaj naciismojn, kiuj certe ne pliriĉigos la lingvon, ne signifas esprimon por mankanta nuanco, estas pli, aŭ malpli kontraŭaj al la spirito de la lingvo. Se lerta mano faras tiajn korektojn, la ensendinto mem estos surprizita, kiel viva kaj natura fariĝis lia stilo, li lernas el la korektoj, kaj en liaj postaj artikoloj la kontrolanto ĝoje konstatos la rapidan malpliiĝon de la korektindaĵoj.

Mi estas certa, ke la vera ekfloro de la Esperanta literaturo certe kondukos al la starigo de tia internacia areopago, kiu anstataŭos la lingvan instinkton en la naturaj lingvoj.

Sed ĝis tiam, la gazetoj havas la taskon, teni la standardon de la pura stilo. Bedaŭrinde, la nunaj Esperantaj gazetoj ne havas tro multe da loko por literaturo, kaj eĉ se ili publikigas novelojn kaj poemojn, tio ne estas ilia ĉefa programo kaj tasko. Tiu ĉi manko de literatura organo tre dolore sentiĝas, de kiam Literatura Mondo, antaŭ kvin jaroj ĉesigis sian aperon. Nin, kiuj estis redaktintaj la gazeton, konsolis en nia ĉagreno sole tiu espero, ke certe aliloke iuj aliaj levos la falintan standardon. Dum kvin jaroj tio ne okazis. Kaj nun, eble mi ĝojigos vin anoncante, ke Literatura Mondo ree aperos en decembro kaj laŭ la malnovaj vojoj daŭrigos sian laboron pri la akcelo de la literatura kaj lingva evoluo.

Sed mi ĝis nun sole mallonge aludis pri punkto, kiu estas eble tamen la plej grava por la literatura lingva evoluo. Ĝi estas la publiko.

Oni diras, ke ĉiu popolo havas tian registaron, kian ĝi meritas. Eble pli prave oni povus diri, ke ĉiu popolo havas tian literaturon, kian ĝi meritas. Ĉu la esperantistaro faris do sian eblon por elmeriti pli brilan literaturon?

Nu, tiun ĉi diskretan demandon mi ne kuraĝas respondi per nepra jes. Kabe kaj Jean Forge[7] ekzemple tute ĉesigis sian literaturan agadon Esperantan, kelkaj gravaj firmoj, malfacile varbitaj, retiriĝas de la Esperanta eldonado. Ĉio ĉi estas grava perdo kaj montras ian neglekton de tiu devo kiun mi supre nomis malgrandnaciana devo, kaj kiu konsistas el la oferema subteno de la literaturo.

Estas ja konate, ke la esperantistaro senĉese alfluas kaj refluas kvazaŭ tajdo, novaj alvenas, malnovaj foriras, aŭ almenaŭ iras trans la vidlimon de la movado; tio ĉi ja estas neevitebla, dum Esperanto ankoraŭ ne konkeris por si la ĝeneralan akcepton kaj uzon. Sed estas vere dolore, se iu, kiu en Esperanto rekonis ĉiel taŭgan, mirinde flekseblan, perfekte kapablan instrumenton de esprimo, kaj havis kapablon kaj inspiron: perfekte interpreti per ĝi sentojn fremdajn, aŭ proprajn, forlasas la movadon silente, sed kun la muta riproĉo: por kiu verki en Esperanto?

Mi scias, ke mizera ekonomia situacio premas la tutan mondon. Kaj mi scias, ke ni vivas en epoko, kiam la poezio ŝajnas elmodiĝinta, kaj la poeto ne senkaŭze vokas ĉagrenite al siaj kantoj:

Ho orfaj kantoj, ĉu do voĉon vian
Aŭskultos iu kun karesa ŝat’?
La mondo nun la arton «iluzian»
Ja mokgrimace ĵetas al la strat’!
Oferas ĝi al nova Adorat’:
Al la Rapido! Ĵetas sin fakire
Sub idolĉaron ĝian, kies rad’,
Rulante sin tra l’ mondo triumf-ire,
Muelas Senton kaj frakasas Belon ŝire.

Tamen, ni devas ne forgesi, ke ni estas esperantistoj, adeptoj de Esperanto, kiu, kiel mi diris, estas lingvo kaj sento. Kaj ĉi tiu lingvo kaj ĉi tiu senton spiradas ja per la literaturo kaj poezio. Lasi perei ilin estus: lasi sufokiĝi la lingvon.

Kaj ĉi tie tre multe povas helpi la Esperanta societa vivo. Ĝi povas, pere de la pli progresintaj kaj poeziemaj membroj de la societo, per superaj kursoj, per literaturaj vesperoj, intimaj poeziaj kaj literaturaj kunvenoj, edukila membrojn por literaturo kaj poezio. En la koro de ĉiu homo vivas kaŝe la soifo je kaj poezia belo, kvankam ofte dike kovrite per la sablo de la ĉiutagaj interesoj kaj eble ankaŭ de la lernejaj rememoroj. Sed oni ekgratu ĉi tiun sablon, kaj oni mire rekonos, kiel grandioza kaj plezuriga instrumento estas la lingvo kaj kiajn artistojn jam havas tiu ĉi instrumento.

Ke ĉi tio ne estas malplena fantaziaĵo, tion montras, ke ĉie, kie vivas poetoj, aŭ literaturistoj pli famaj, tuj ariĝas ĉirkaŭ ili pli, aŭ malpli granda aro da literaturemaj esperantistoj, kaj — subite plimultiĝas la nombro de la vendotaj libroj en tiu loko.