Lingvo, stilo, formo. Studoj

En la proza lingvo la enradikiĝon de la elizioj malhelpas tio, ke la senfinaĵaj vortoj estas evidente malpli facile kompreneblaj, precipe ĉe ne tute klara elparolo. Kaj Esperanto, kiu estas nenies gepatra lingvo, ĉiam devas kalkuli je granda nombro de komencantoj, aŭ eternaj komencantoj. La finaĵoj akre distranĉas la vortojn, kaj kvazaŭ klarige atentigas post ĉiu vorto: rigardu, jen estas substantivo, jen estas adjektivo, jen estas adverbo. Ĝuste pro tio estas Esperanto la plej kara lingvo, pro tio ĝi estas ekzemple tiel bonege komprenebla en la radio. Multajn naciajn lingvojn ne povas tie kompreni eĉ tiu, kiu bone parolas ilin, dum la bone prononcitan Esperantan tekston povas laŭlitere ripeti eĉ tiu, kiu ne konas la lingvon.

Jen kio estas unu el la plej grandaj avantaĝoj de Esperanto, ĝia granda klareco. Kaj tiun ĉi bezonon malatentis la aŭtoro de la lingvo Occidental. Li kondamnas inter aliaj en Esperanto ĝuste tiun ĉi grandan avantaĝon, la konstantajn finaĵojn, dirante ilin nenaturaj, pezaj, misformantaj la vortojn. Kaj li faris lingvon, kiu tre bele kaj nature aspektas skribe, sed kiu parole sonas, kvazaŭ Esperanta teksto, en kiu oni zorge eliziis ĉiujn finaĵojn.

Nu, oni ne povas garantii, ke en Esperanto iam ne ekzistos tia verslinio, en kiu mankos ĉiu substantiva kaj adjektiva finaĵo, en kiu do la aŭtoro de Occidental ĝoje povos saluti preskaŭ tian naturecon kaj senpezecon, pri kia li fieras en sia lingvo. Sed tiu ĉi poemo estus ja poemo, parolanta sole al pli progresintaj esperantistoj, kies oreloj ekzercitaj kutimiĝis al la elizioj, dum la elementaj esperantistoj povus plu ĝoji pri la finaĵoj, kiuj ĉe ĉiu vorto kvazaŭ per dorso-bato atentigas ilin pri la gramatika karaktero de la vorto.

Tiel la elizioj donus la eblon de la granda konciziĝo, aŭ, laŭ la aŭtoro de Occidental, naturiĝo de la lingvo poezia, ne forprenante tamen la klarecon de la ĉiutaga, vulgara lingvo, kiu estas unu el la plej grandaj avantaĝoj de Esperanto. Ili estus rezervitaj por tiuj, kies lingva kono jam maturiĝis por havi per Esperanto similajn artajn plezurojn, kiel per sia gepatra lingvo, do por la elito de l’ esperantistaro, por kiu propre verkas la poetoj kaj verkistoj. Ĉar verki konstante por homoj, kies lingva scio staras sur lernolibra nivelo, tio signifas: rezigni pri ĉiu pli alta arta klopodo.

Eble mi sukcesis al vi montri, kiel riĉajn perspektivojn havas antaŭ si la poezia kaj literatura lingvo Esperanta, per la mirinda strukturo de la lingvo kaj per la fakto, ke ĝia evoluo okazas tute laŭ la maniero de la naturaj lingvoj. Sed por la evoluo de la Esperanta literatura lingvo oni bezonas ankoraŭ ion tre gravan, kion mi apenaŭ tuŝis ĝis nun, la unuecon de la stilo simpla. Tre grave estas emfazi ĉi tion, ĉar multaj, eĉ eminentaj esperantistoj ne konscias ankoraŭ sufice ĝian gravecon.

Kion signifas ĉi tiu unueco de stilo? Ĝi signifas simpan, ĝeneralan stilon, kanvason, sur kiu oni povas brodi. Ĝi signifas, ke la t.n. spirito de Esperanto, trovebla en la verkoj de la plej bonaj Esperantostilistoj, regu ĝenerale, kaj oni ne havu en Esperanto apartajn stilojn anglan, francan, germanan, rusan, ktp. Ĉiu, kiu aspiras verkistajn laŭrojn, devas nepre disponi pri ĉi tiu stilo; ĉiu, kiu volas vere ĝui Esperantan literaturon, devas rimarki ĉiun deflankiĝon de ĉi tiu stilo. Ĉar, se okazas tia deflankiĝo, tio devas signifi ion. Ne tion, ke la aŭtoro estas anglo, aŭ japano, nek tion, ke li estas komencanto, aŭ eterna komencanto, sed ian nuancon, kiun ano de ĉiu ajn nacio esprimus Esperante per la sama stilapartaĵo. Nur tiamaniere estas atingeble, ke ian intencan, nekutiman esprimformon la leganto ne rigardu nacilingva idiotismo de la tradukinto sed li eksentu ĝin, kiel stilapartaĵon de la aŭtoro. Tiu ĉi postulo kompreneble tute ne signifas, ke iu nacia lingvo ne povu influi Esperanton per bonaj esprimformoj, helpante tiel la evoluon de la lingvo, sole tion, ke nur tiaj esprimformoj aperu en la lingvo, kiuj povas kaj meritas esti ĝeneralaj, kiuj ne estas en la lingvo fremdaj elementoj, ĝenante kaj malsanigante ĝin, kvazaŭ fremda korpo la vivantan organismon, sed estas kvazaŭ nutraĵoj, kiujn la lingvo dismetas kaj sintezas, uzante ilin tiel por sia kresko kaj evoluo.