Step by Step in Esperanto

396. Place al, de, el, en, inter, kun, sub, sur, tra, trans, before each of the following: fluas, flugas, kuras, metas, promenas, rampas, saltas, and translaie or use in seniences. Thus: tiras, draws, pulls. Altiras, attracts; detiras, draws from; eltiras, extracts; kuntiras, draws together, contracts; subtiras, pulls under; surtiras, pulls on; tratiras, pulls through; transtiras, pulls across.

397. (a) Kial magneto similas aeroplanon? (Ĉar ambaŭ altiras (al-tiras, alt-iras)).

(b) Kion lando enhavas? (Lando enhavas urbojn). Similarly: urbo … stratojn; strato … domojn; domo … ĉambrojn; ĉambro … meblojn. Kion enhavas biblioteko? libro? paĝo? frazo? vorto? silabo? mia (via) poŝo? leterkesto? gardeno? la maro? marakvo? Kio enhavas akvon? leterojn? paĝojn? urbojn?

398 (a) Note the following idiomatic forms. Aldonas, adds. Eldonas, publishes. Eltenas, holds out, endures. Elpensas, Eltrovas, discovers (trovas = finds). Subtenas, supports. Priskribas, describes (As in English, applied also to a spoken description). Lasas, leaves; forlasas, forsakes.

(b) Li aldonas vorton (mustardon); eldonas gazeton (libron); eltenas doloron (provon) (1185); subtenas familion (tegmenton); elpensas lingvon (maŝinon); eltrovas metodon (sekreton); priskribas lokon (la veteron); forlasas la hejmon.

«Dis-»

The prefix DIS- denotes dispersal (=to or in all directions; about; here, there, and everywhere). Pelas, dispels; disperses, scatters. Dissemas, dis seminates. Dissendas, disdonas, distributes. Cp. English dis- in this sense, and discursive, disrupt, dissect, distort, etc. (though not dis-cuss!).

(a) Dis-blov(-flug-ir-kur-laŭd-port-trumpet)as.

Dis denotes also separation, division, breaking-up (into parts orpieces). Premas, presses; dispremas, crushes to pieces, squashes. Rompas, breaks[41]; disrompas, smashes, breaks to bits. Tranĉas, cuts; distranĉas, cuts up, severs. Dis-bat(-fal)as. Disa, loose, scattered, apart, separated.

401. DE-, DIS-, FOR-. Compare: Deportas, carries from (one place to another); Disportas, carries here and there, in all directions; Forportas, carries away.

Use de-, dis-, for-, similarly with the roots blov, flu, flug, ir, met, naĝ, pel, send.

The Verb-Ending «-is»

402. (a) Just as verbs denoting action in the present time (“in the present tense”) end in AS, so verbs denoting action in the past (“in the past tense”) end in IS.

Cp. French je vendIS (=mi vendIS). At the end of a book you see finIS: mi finIS = have finished. ExtAnt = of the present: extInct = of the past.

Mi estis, I was.

Mi ne estis, I wasn’t.

Ni estis, We were.

Ni ne estis, We weren’t

Ĉu vi iris?Did you go?

Vi kantis, ĉu ne?You sang, didn’t you?

Vi ne kantis, ĉu?You didn’t sing, did you?

(b) Mi iris (I went) also = I was going, I did go. More precise forms for these shades of meaning are available if necessary and will be given later.

403. Iam estis reĝo. Mi venis, vidis, venkis. (Li) Diris, kaj foriris. Dio donis, Dio prenis. Li neniam venkis la alfabeton. Li diris “adiaŭ” al la mondo surtera. Kio pasis, nin forlasis. Ne en unu tago kreskis Kartago (Carthage). Venis fino al mia Latino! Kiam pasis la aĝo, aperas la saĝo. Zamenhof estis homo granda, tamen tre modesta. Aperas prudento, kiam pasis la momento. Nuksoj venis, kiam dentoj elfalis. Tajloro krimis, botisto pendas. Se vi prenis la violonon, prenu ankaŭ la arĉon (bow). Kion vi ne perdis (lost), tion ne serĉu. Oni faris, oni ĉesis (stopped, left off 647); kaj ni ĉion forgesis. Kiu pekis (sinned), tiu pagas. Kiu ne pekis! Kiu ne eraris! Li multe entreprenis (undertook), sed ne multe eltenis.

404. “Kiu estis la patro de William Pitt?” “S-ro Pitt.”

“Ĉu via edzino iris al la marbordo por la somera libertempo?” “Jes: mi bezonis ripozon.”