Quo Vadis

Ažno ŭrešcie pryjšła žadanaja chvilina. Cyrkovyja prysłužniki ŭniesli naŭpiarod draŭlany kryž, davoli nizki, kab miadzviedź, uspiaŭšysia, moh dasiahnuć da hrudziej pakutnika; pasla dvuch čałaviek uviali, a dakładniej — uvałakli Chiłona, bo sam jon z pałamanymi kasćmi nie moh isci. Pałažyli jaho j prybili da kryža tak chutka, što zacikaŭlenyja aŭhustyjanie nie paspieli jamu dobra pryhledziecca, tolki pasla ŭstanaŭlennia ŭ ziamlu kryža vočy ŭsich zviarnulisia da jaho. Ale mała chto moh paznać u henym nahim starcu daŭniejšaha Chiłona. Pa Tyhelinskich pakutach nie zastałosia ŭ jahonym tvary ani krapliny kryvi, i tolki na biełaj baradzie vidzion byŭ čyrvony sled pa vyrvanym jazyku. Praz prazrystuju skuru ledźvie možna było dahledzieć kosci. Vyhladaŭ bolš starym, amal zhrybiełym. Ale zatoje kolišnija jahonyja vočy, viečna złosnyja j niespakojnyja, daŭniaje abličča, viečna tryvožlivaje j niapeŭnaje, pierajnakšylisia: ciapier tvar, choć poŭny bolu, vyhladaŭ sałodkim i pahodnym, jak u ludziej spiačych abo miortvych. Moža, uzmacniała jamu nadzieju dumka pra razbojnika na kryžy, jakomu Chrystus daravaŭ, a moža, u dušy havaryŭ miłasernamu Bohu: «Usiespadaru, kusaŭ ja, by had jadavity, ale ž ja byŭ praz cełaje žyccio biazdolnikam, pamiraŭ z hoładu, ludzi taptalisia pa mnie, bili mianie j zdziekvalisia z mianie. Ja byŭ žabrakom i niaščasnym vałyndam, a ciapier voś šče pałažyli mianie na kryž i prybili, dyk Ty, Miłaserny, nie pahardziš mnoju ŭ časinie smierci!» I, vidać, supakoj atulaŭ jahonaje serca. Nichto nie smiajaŭsia, bo było ŭ hetym ukryžavanym niešta tak cichaje, vydavaŭsia jon tak starym, słabym, vyklikajučym svajoj pakoraj takuju žałasć, što kožny mimachoć pytaŭ siabie: jak možna mučyć i prybivać da kryža ludziej, jakija i tak užo kanajuć!

Narod maŭčaŭ. Spamiž aŭhustyjanaŭ Viestyn, kivajučysia to ŭprava, to ŭleva, žachliva šaptaŭ: «Bačycie, jak jany pamirajuć!» Inšyja čakali na miadzviedzia, žadajučy ŭ dušy, kab vidovišča skončyłasia jak najchutčej.

Miadzviedź uvałoksia ŭrešcie na arenu i, kivajučy nizka zviešanaju hałavoju na abodva baki, paziraŭ spadyłba navokał, jak by niečaha nadumoŭvaŭsia abo čaho šukaŭ. Spanatryŭšy ŭrešcie kryž, a na im hołaje cieła, padyjšoŭ da jaho, staŭ dyba navat, ale chutka znoŭ apusciŭsia na piarednija łapy i, sieŭšy pad kryžam, pačaŭ marmytać, jak by ŭ jahonym zviarynym sercy azvałasia litasć nad hetym drabočkam čałavieka. Cyrkovaja słužba pačała dražnić jaho krykam, ale narod maŭčaŭ. Chiłon tym časam padniaŭ volnym rucham hołaŭ i praz niejki čas vadziŭ vačyma pa hladzielni. U kancy zor jahony zatrymaŭsia niedzie na najvyšejšych šerahach amfiteatru, hrudzi zajhrali jamu žyviej, i tady stałasia niešta, što raspaliła podziŭ i zdumlennie prysutnych. Abličča zazziała ŭsmieškaj, a čało pramienniami, vočy pieradsmiarotna ŭznialisia ŭharu, i pa chvilinie dzvie vialikija slaziny, nabryniałyja pad paviekami, skacilisia pavoli z tvaru.

I skanaŭ.

U tym momancie niečy mocny mužčynski hołas adazvaŭsia ŭhary pad vielaryjumam: — Pax pakutnikam!

Amfiteatr maŭčaŭ, jak aniamieły.

LXIV

Pasla vidovišča ŭ cezaravych aharodach viaznicy značna apuscieli. Aryštoŭvali, praŭda, jašče siud-tut i viaznili achviary, padazravanyja ŭ vyznavanni ŭschodniaha zababonu, ale abłavy dastaŭlali ich štoraz mienš, anno hetulki, kolki tre było dla nastupnych vidoviščaŭ, jakija taksama ŭžo prybližalisia da kanca. Narod, pierasyčany kryvioju, vyjaŭlaŭ štoraz bolšuju nudasnasć dy štoraz bolšuju tryvožlivasć z pryčyny niebyvałaha trymannia siabie padčas pakutaŭ i smierci asudžencaŭ. Tryvoha suviernaha Viestyna zaraziła tysiačy dušaŭ. U narodzie raskazvali štoraz dziŭniejšyja rečy pra mscivasć chryscijanskaha bostva. Viazničny tyfus, jaki raspaŭsiudziŭsia pa horadzie, pabolšyŭ ahulnuju tryvožlivasć. Hladzieli na častyja pachoviny niabožčykaŭ i šaptali sabie na vucha: patrebnyja novyja pijakuły dla pieraprosin niaznanaha Boha. Pa sviatyniach składali achviary Jovišu i Libitynie. Urešcie, pamima natuhaŭ Tyhelina j jahonych prychvasniaŭ, pašyrałasia štoraz dalej pierakanannie, što horad zhareŭ pa zahadu cezara i što chryscijanie cierpiać niavinna.

Ale jakraz dziela taho i cezar i Tyhelin nie pierastavali pierasledvać. Dziela supakajennia narodu vydavali novyja rasparadki na razdaču zbožža, vina j alivy; abvieščana praviły, dajučyja palohku pry adbudovie damoŭ, a taksama j inšyja, narmujučyja šyryniu vulic i budulcu, z jakoha treba budavać, kab na budučyniu zabiaspiečycca ad ahniu. Sam cezar byvaŭ na pasiadženniach sienatu i narajvaŭsia z «baćkami», jak palepšyć dolu narodu i horadu, zatoje ani cień łaski nie paŭ na chryscijan. Uładaru svietu raschodziłasia pra toje, kab uščapić narodu pierakanannie, što tak biazlitasnyja kary mohuć spatykać tolki vinavatych. U sienacie anivodzin nie advažvaŭsia hnievać cezara; aprača taho ludzi, siahajučyja vokam dalej u budučyniu, cvierdzili: u abliččy novaje viery fundamienty rymskaje dziaržavy nie astojacca.