Quo Vadis

Dramu «Aŭreolus» pradstaŭlali abydna ŭ teatrach abo amfiteatrach, tak uładžanych, što mahli adkryvacca i pradstaŭlacca naraz jak by dzvie asobnyja sceny. Ale pasla vidovišča ŭ aharodach cezaravych zmianili zvyčajny sposab; sutnasć u tym, kab najbolšaja kolkasć ludziej mahła hladzieć na smierć prybitaha da kryža niavolnika, jakoha ŭ dramie pažyraŭ miadzviedź. U teatrach rolu miadzviedzia vykonvaŭ abšyty ŭ skury aktor, hetym razam, adnak, pradstaŭlennie miełasia być «sapraŭdnaje». Heta byŭ novy pomysieł Tyhelina. Cezar spačatku zapaviaščaŭ, što nie budzie prysutničać, ale z nahavoru favaryta zmianiŭ pastanovu. Tyhelin utałkavaŭ jamu, što pasla niasmačnaje pryhody ŭ aharodach tym bolš pavinien pakazacca narodu, i adnačasna zaručyŭ, što ŭkryžavany niavolnik nie zniavažyć užo jaho tak, jak Krysp. Narod užo byŭ pierasyčany dy zmučany pralicciom kryvi, dyk abiacana jamu novuju razdaču łatarejnych biletaŭ dy padarunkaŭ, a taksama viačerniuju pačostku, bo pradstaŭlennie miełasia być viečaram pry jarka asvietlenym amfiteatry.

Na zmiarkanni napoŭniŭsia ščylna ceły budynak. Aŭhustyjanie z Tyhelinam na čale prybyli ŭsie nie hetulki dziela samoha vidovišča, kolki dziela zamanifiestavannia pa apošnim zdarenni cezaru svaje viernasci dy kab patałkavać pra Chiłona, ab jakim hudzieŭ užo ceły Rym.

Voś ža, chadziŭ pošapt, byccam cezar, viarnuŭšysia z parku, uskipieŭ lutaju złosciu i nie moh zasnuć, byccam apanavali jaho strašennyja spahudy, dzivosnyja zdani, z pryčyny jakich zapaviasciŭ nazaŭtra chutki adjezd u Achajju.

Inšyja ŭsio ž taki zapiarečyli hetamu, tałkujučy, byccam ciapier tym bolej staniecca hroznym dla chryscijan. Nie abyjšłosia taksama i biez truslivych, jakija pradbačvali, što abvinavačannie, jakoje Chiłon publična vykazaŭ cezaru, moža mieć najhoršyja nastupstvy. Byli taksama j takija, jakija z pačuccia ludskasci prasili Tyhelina, kab admoviŭsia ad dalejšaha pierasledu.

— Uvažajcie, kudy jdziacie! — piersvadavaŭ Bark Soranus. — Vy manilisia zaspakojić u narodu žadu pomsty i ŭdaŭbci jamu ŭ hołaŭ pierakanannie, što kara spadaje na vinavatych, a vynik josć paprostu advarotny.

— Praŭda! — dadaŭ Antyst Verus. — Usie šepčuć sabie ciapier, što jany niavinnyja. Kali hetakaja vašaja zručnasć, dyk Chiłon praŭdu kazaŭ pra vašyja mazhi, nie mohučyja napoŭnić nat i žałudzinaje misački.

A Tyhelin adviarnuŭsia da ich i kaža: — Ludzi taksama šepčuć, što tvaja, Bark, dačuška Serviłla i tvaja, Antyscie, žonka paskryvali svajich niavolnikaŭ-chryscijan pierad cezaravaj spraviadlivasciaj… — Heta niapraŭda! — zapiarečyŭ niespakojna Bark.

— Žonku maju namahajucca zhubić vašyja razłučnicy, jakija zajzdrosciać joj cnoty! — baraniŭsia z niamienšaj tryvohaj Antyst Verus.

Inšyja hutaryli pra Chiłona.

— Što jamu stałasia? — kazaŭ Epr Marcel. — Sam ich vydavaŭ u ruki Tyhelina; z žabraka staŭsia bahaciejem, moh spakojna pražyć viek, mieć pryhožyja chaŭtury j nahrobak, i — nie! Ni zsiul, ni stul zažadaŭ stracić usio i zhubić siabie; sapraŭdy, niajnačaj, abaŭdzieŭ!

— Nie abaŭdzieŭ, tolki staŭsia chryscijaninam, — tłumačyć Tyhelin.

— Nie moža być! — dzivicca Vitelij.

— A ci ja nie kazaŭ, — umiašaŭsia Viestyn. — Mardujcie sabie chryscijan, ale viercie mnie, nie vajujcie z ichnim bostvam. Tut niama žartaŭ!.. Bačycie, što robicca! Ja sam nie padpalvaŭ Rymu, ale, kali b cezar dazvoliŭ, zaraz by daŭ hiekatombu ichniamu bostvu. I ŭsie pavinny toje samaje zrabić, paŭtaraju bo: niama z im žartaŭ! Nie zabudźcie, što ja vam heta kazaŭ.

— A ja havaryŭ što inšaje, — adazvaŭsia ŭrešcie Piatroni. — Tyhelin smiajaŭsia, jak ja tałkavaŭ, što jany baroniacca, voś ža ciapier skažu bolš: jany zdabyvajuć!

— Jak heta? Jakim čynam? — spytała niekalki hałasoŭ.

— Na Pałuksa!.. Kali taki Chiłon im paddaŭsia, dyk chto ž im nie paddasca?

Kali vam zdajecca, što pasla kožnaha vidovišča nie prybyvaje chryscijan, tady z vašym znatoctvam Rymu stańciesia katlarami abo začniecie halić barody, tady mo budziecie lepš viedać, što dumaje narod dy što robicca ŭ horadzie.

— Čystuju praŭdu havora, na sviaty pieplum Dyjany! — pacvierdziŭ Viestyn.

Ale Bark zviartajecca da Piatronija: — Što ty chočaš skazać?

— Kančaju tym, ad čaho vy začali: davoli ŭžo kryvi!

Tyhelin pranizaŭ jaho kryvadušna vačyma i kpić: — Ej, jašče krychu!

— Kali niedachop tabie hałavy, dyk maješ ža druhuju pry trymalni pałki! — prysadziŭ jaho Piatroni.

Dalejšuju hutarku pierarvała prybyccio cezara, jaki sieŭ na svajim miejscy z Pifahoram. Niezabaŭna pačałosia pradstaŭlennie «Aŭreolusa», jakim nie nadta ŭsie cikavilisia, bo dumki zaniatyja byli Chiłonam. Narod, zvykły da trahičnych pakutaŭ i kryvi, nudziŭsia taksama, sykaŭ, pakrykvaŭ dacinkami pad adrasam dvaran i prahnuŭ chutčej pacikavicca scenaj miadzviedzia, jakaja jaho intryhavała.

Kab nie spadziavalisia dziva ŭkryžavanaha starca i padarunkaŭ, paŭciakali b usie.