Lingvo, stilo, formo. Studoj

(- signas akcentan, o signas senakcentan silabon.)

La klasikan Esperantan metrikon do karakterizas, ke la versoj havas difinitan marŝmanieron, aŭ leviĝan (jambo, anapesto), aŭ malleviĝan (trokeo, daktilo). Ĉiu silabo en la verso, laŭ la loko, kiun ĝi okupas, devas esti aŭ akcenta, aŭ senakcenta. Tamen, de ĉi tiu severa regulo oni trovas kelkajn diverĝojn.

Ritma akcento. Teoria akcento

Multfoje oni renkontas en akcenta loko silabon senakcentan: unusilaban vorton, aŭ senakcentan silabon de pli ol dusilaba vorto. Ekzemple:

Per flugiloj de facila vento … (Zamenhof)
Li malsanigis la militistaron … (Kofman)

En la supraj ekzemploj la vorteto de, kaj la gramatike senakcentaj silaboj de la vortoj malsanigis kaj militistaron ricevas la akcenton nur de la ritma pulsado. Precipe la dua ekzemplo estas interesa. Ĝi estas propre parto el heksametro, do ĝia skando devas esti:

Li malsanigis la militistaron …

sed oni povas ĝin skandi ankaŭ laŭ la jamba ritmo:

Li malsanigis la militistaron …

Do, en ĉi tiuj kaj similaj okazoj ni havas inter la gramatikaj akcentoj ankaŭ akcentojn ritmajn, naskitajn nur de la ritma pulsado.

Ĉi tiu ritma pulsado estas tre forta en la triopaj ritmoj (daktilo kaj anapesto), tie ĉi do la ritma akcento forte validiĝas.

Male, en la duopaj ritmoj (trokeo kaj jambo), la ritma akcento estas multe pli malforta, tiel ke ĝi preskaŭ tute forviŝiĝas. Dum skandado oni ja nepre sentigas ĝin, sed dum deklamado oni ĝin transglitas Same kiel en prozo. Do la supran verson oni deklamas en jamba skemo jene:

Li malsanigis la militistaron …

Eventuale sur la vorteton la oni metas tre malfortan akcenteton, sed la silaboj militis- restas nepre senakcentaj. La akcenton sur lit- oni do povas nomi ankaŭ akcento teoria.

Malgraŭ la opinioj de Parisot kaj Waringhien, mi, laŭ miaj spertoj, devas insisti pri tio, ke la forviŝiĝo de ĉi tiuj teoriaj akcentoj ekzistas. Kaj tio eĉ estas tre bonvena. La triopaj ritmoj prezentas malpli enuan ondadon, sed la duopaj ritmoj, kun la senĉesa alterno de unu akcenta kaj unu senakcenta silabo, fariĝus tede sekaj, se la teoriaj akcentoj ne ebligus agrablan ripozon, interrompante la monotonan tiktakadon de la skemo. Aliparte, la forviŝiĝo de la ritmo ĉe la teoriaj akcentoj komprenebligas la ekziston de la poste pritraktota ŝvebo. Kaj krome, ilia ekzisto, trarompanta la nepran kaj senĉesan tiktakadon de la duopa ritmo, klarigas ankaŭ, kial oni estas malpli ĝenata de certaj (poste pritraktotaj) ritmaj licencoj en la duopa ritmo, dum en la fortpulsaj triopaj ritmoj ĉia licenco estas nepre kondamnita.

Akcentperdo

Kelkfoje okazas, ke en la loko de mallonga silabo oni renkontas silabon gramatike longan (akcentan). Ĉi okaze la akcento de ĉi tiu silabo perdiĝas, ĝi estas kvazaŭ transdonita al la apude staranta akcenta silabo. En triopaj ritmoj (daktilo kaj anapesto) tio estas senduba. Ekzemple:

La kamp’ estas larĝa kaj rekta la vojo… (Zamenhof)
En nord’ unu pino en solo… (Zamenhof)

La kursive presitaj silaboj en la supraj versoj senakcentiĝas, ĉar ili senpere sekvas akcentan silabon. Tiaj senakcentigeblaj silaboj (enklitikoj) estas plejparte tiuj, kiujn supre (Esperanta Elparolo) mi nomis duonakcentaj.

Sama akcentperdo povas okazi ankaŭ en la komenco de anapestaj versoj. Ekzemple:

Tiel kantis la parkoj … (Zamenhof)
Tiam ankaŭ Oresto … (Zamenhof)

Kelkfoje, sed multe pli malofte, oni trovas ĉe Zamenhof ankaŭ la akcentperdon de plenakcentaj silaboj. Ekzemple:

Al Vi, granda fonto de amo kaj vivo…
Ŝipet’ iras sur la rivero …

En ĉi tiuj versoj granda kaj iras prezentas po du mallongajn silabojn, kvankam la unua silabo de ili ambaŭ estas akcenta.

Sed la lastmanierajn akcentperdojn Zamenhof uzis treege malofte, vere nur en ekstrema neceso, do evidente li rigardis ilin eble pardoneblaj, sed pli malpli pekaj licencoj. Ili do estas laŭeble evitindaj.

Ritmaj licencoj

Kiel mi supre diris, en la duopaj ritmoj ekzistas kelkaj ritmaj licencoj, kiuj trarompas la severan skemon.

Kvar tiajn diverĝojn oni trovas:

1. Komenca ĥorjambo. Anstataŭ la du komencaj jamboj staras la jena ĥorjamba piedo: —oo—.