Lingvo, stilo, formo. Studoj

Skemo: o- / o- / o- / -- / o- / o

Kiel ni vidas, en ĉi tiuj ekzemploj la abrupteco de la parolo bone akordiĝas kun la abrupteco de la ritmo kaj per la estiĝintaj spondeoj (--) la irmaniero restas konservita.

Pri la adapto de la diversaj ritmaj skemoj al la esperanta metriko mi nun ne intencas paroli, tio ja ampleksus tutan apartan libron. Mi volis fiksi nur la kvar diverĝojn de la klasika ritma skemo, akcenti la nepran necesecon de la komenca ĥorjambo, la rajtecon de la ŝvebo, ĝian klarigon per la analogio de la teoriaj akcentoj, kaj montri la malbonecon de tiuj karamboloj, kiuj ŝanĝas la irmanieron de la verso.

Amfibraka verso

La stumblo, laŭ la klasika metriko propre tute ne estas permesata. Tamen, oni ofte trovas ĝin, precipe ĉe latinidaj esperantistoj. Ĝian skemon, donitan de mi supre (anslataŭigo de tri jamboj per du anapestoj), oni povas doni ankaŭ alimaniere, per la tiel nomita amfibrako (o—o).

Laŭ ĉi tio la jamba skemo konsistas el komenca amfibrako kaj trokeoj:

o—o /—o /—o /—o /—o

Nun, la amfibrakon oni povas libere ŝovi tien kaj ĉi tien en la verso:

—o/o—o/—o/—o/—o (komenca ĥorjambo)

—o/—o/o—o/—o/—o (stumblo)

—o/—o/—o/o—o/—o (stumblo)

Laŭ ĉi tiu versfarado do tute forviŝigas la diferenco inter la leviĝaj kaj malleviĝaj skemoj; la stumbloj, kiuj, laŭ mia ĝisnuna opinio, devas esti tre malofte uzataj, aperas en ĉiu verso. Oni do alvenas al la pli libera franca-itala-hispana-pola metriko.

Ĉu la evoluo de la esperanta metriko iam prenos ĉi tiun direkton, aŭ plue tenos sin al la ĝermana metriko kun la supraj licencoj, tion oni apenaŭ povas antaŭdiri. Verŝajne ekzistos ambaŭ metrikoj unu apud la alia. Same, kiel en la tradukpoezio de Grabowski, kiu en la «Parnaso de Popoloj» plej ofte uzis la striktan ĝermanan metrikon, sed en kelkaj elpolaj tradukoj kaj en la Sinjoro Tadeo uzis skemon amfibrakan, liberan, ligitan sole per severa cezuro:

Litvo, patrujo mia / simila al sano,
Vian grandan valoron / ekkonas litvano
Vin perdinte. Belecon / vian mi admiras,
Vidas ĝin kaj priskribas / ĉar mi hejmsopiras.

Sed mi volas atentigi pri io. La tro forta, senĉesa akcentado de ĉiu antaŭlasta silabo tiel fortege evidentigas la neregulecon de ĉi tiu ritma skemo, ke ĝi fariĝas tute netolerebla. Ĝi estas ebla nur, se oni lasas senakcentaj la duonakcentajn kaj gramatike senakcentajn silabojn, eĉ se ili havas ritman akcenton, kaj tiamaniere oni malpliigas la akcentojn tiel, ke ekzemple en la supra tradukaĵo de Grabowski restu antaŭ kaj post la cezuro nur po du fortaj akcentoj, jene:

Litvo, mia patrujo, /simila al sano,
Vian grandan valoron/ ekkonas litvano

Tiamaniere oni apenaŭ sentas, ke la loko de unu el la po du akcentoj ŝanĝiĝas. (La alia akcento estas ĉiam en la lasta piedo antaŭ la cezuro kaj en la lasta piedo de la verso.)

Cetere, estas certe, ke Esperanto estas tute taŭga al ambaŭ ritmosistemoj.

Klasika metriko en Esperanto

La klasika metriko havas kvin ĉefajn piedojn ritmajn:

• la jambon (mallonga-longa),

• la trokeon (longa-mallonga),

• la spondeon (longa-longa),

• la anapeston (mallonga-mallonga-longa) kaj

• la daktilon (longa-mallonga-mallonga).

La esperanta metriko prenas por longa silabo akcentan, por mallonga silabo senakcentan, aŭ duonakcentan silabon (ĉi lastaj, precipe, se ili senpere sekvas akcentan silabon, povas tute senakcentiĝi, ekzemple en: ĉe l’ font’ apud arbo — la unua silabo de apud tute perdas sian akcenton, kvazaŭ transdonante ĝin al la antaŭa akcenta silabo).

Tiamaniere oni povas formi en Esperanto

      jambon: riĉul’;

      trokeon: bona, granda;

      anapeston: batalil’;

      daktilon: amu min.

Sed, ĉar du akcentaj silaboj ne povas stari sinsekve, en Esperanto la spondeo (longa-longa) ne estas ebla.

Ĉi tiu neebleco de la spondeo plej ĝena estas ĉe la heksametro.

La heksametro, kiel konate, konsistas el ses piedoj, el kiuj la lasta estas nepre spondeo (aŭ trokeo), la antaŭlasta estas nepre daktilo, la ceteraj estas laŭplaĉe daktiloj, aŭ spondeoj. Ĝuste tiu ĉi alterno de spondeaj kaj daktilaj piedoj donas al la heksametro grandan variecon, de la preskaŭa daktileco:

--/oo-/oo-/oo-/oo-/oo-

ĝis la preskaŭa spondeeco:

--/--/--/--/-oo/oo-/--

En Esperanto, kiel ni diris, spondeo ne ekzistas, do sole la daktila heksametro estas ebla. Nu, la nura daktileco eble estas akceptebla en pli mallongaj poemoj, sed en longaj versaj verkoj (kaj la heksametro ja estas formo de tre longaj poemoj), ĝi fariĝas tede monotona. Ekzemple, la cetere tre bonan tradukon de Hermano kaj Dorotea ege malagrabligas la seninterrompa daktileco per sia monotona ondado.