Lingvo, stilo, formo. Studoj

Aliparte, se oni prenas senelekte ĉiam senakcentan silabon por uzi ĝin kiel duan silabon de spondeo, la spondeo propre iĝas trokeo, kaj per tio la verso fariĝas iel malcerta, la piedo ne estas bone apogita, la heksametro ŝajnas lami.

Kiel oni povus fari esperantajn spondeojn? Ĉu tio estas ebla iamaniere?

Mi proponas la jenan solvon:

La esperantajn silabojn oni povas klasi jene:

1. silaboj akraj, pezaj. Tiaj estas la antaŭlastaj silaboj de la plenakcentaj plursilabaj vortoj, kies pezecon donas aŭ la pluraj konsonantoj postvokalaj, aŭ, se tiaj mankas, la tira elparolo de la akcenta vokalo. Ekzemple: grānda, entuziāsmo; kōro, amāso.

2. silaboj akraj, malpezaj. Tiaj estas la antaŭlasta silabo de la dusilabaj posedaj pronomoj (mia, via), la dusilabaj Tabelo-vortoj (kia, tia, iu), krome: unu, ili, super, apud, super. Ili estas prononcataj pli laŭte (akre), sed malpeze, sentire.

3. silaboj malakraj, pezaj. Tiaj estas ĉiuj silaboj, kiuj estas senakcentaj (malakraj), kaj kies vokalon sekvas (en la vorto mem, aŭ ankaŭ en la sekva vorto) pli ol unu silabo. Ekzemple: êntuziasmo, hômfrato, sêndito, grandâj domoj, ên domo, sên koro. Krome la finaĵo aŭ.

4. silaboj malakraj, malpezaj. Tiaj estas la senakcentaj silaboj de plursilabaj vortoj kaj la unusilabaj vortoj, se ilin sekvas vokalo, aŭ nur unu konsonanto. Ekzemple: båtadŏ, entůzĭasmŏ, sĕn agŏ, prŏ Diŏ, prĭ tiŏ.

El ĉi tiuj kvar kategorioj la unua (silabo akra peza) anstataŭas ĉiam longan silabon, la lasta (silabo malakra malpeza) ĉiam mallongan silabon. La du mezaj kategorioj (akra malpeza kaj malakra peza) estas silaboj hibridaj, do povas anstataŭi jen longan, jen mallongan silabon.

Ekzemple en la sekva moka epigramo de la Greka Antologio:

Vir’, kiu estis jam edz’ kaj serĉas edzinon denove,
Estas ŝiprompul’, ree iranta al mar’.

la i en kiu (akra malpeza), la is en estis (malakra peza), la edz kaj non en edzinon (malakraj pezaj) estas hibridaj silaboj, kiujn oni uzas tie ĉi kiel mallongajn. La silabo kaj antaŭ serĉas (malakra peza) tas en estas (malakra peza), romp’ en ŝiprompul’ (malakra peza) estas hibridaj silaboj, uzataj tie ĉi kiel longaj.

Kompreneble, oni devas atenti, ke la verso glitu, do oni ne uzu tiajn pezajn silabojn, kiel silabojn mallongajn, en kiuj la vokalon sekvas tro multaj konsonantoj, ĉar tiel la daktilo perdas sian facilan ŝvebon. La idealo estu tiu heksametro, en kiu ĉiuj mallongaj silaboj estas malakraj malpezaj, aŭ almenaŭ akraj malpezaj. Sed mi devas konfesi, ke ĉi tiu idealo apenaŭ estas efektivigebla. Tre bone saltantan heksametron oni ricevas, se oni zorgas almenaŭ pri tio ke la unua mallonga silabo de la daktilo estu malpeza silabo, aŭ almenaŭ unu el la du mallongaj silaboj estu malpeza.

Laŭ la ĉi supraj principoj oni povas atingi en Esperanto la saman variecon, kiel en la greka, aŭ latina heksametro. Ni vidu kelkajn ekzemplojn:

• Pleja daktileco:

Ho, senindulga maljun’, ho vi sulkoj, alvenu rapide…

• Spondeo meze:

Sur la deklivo de mont’ ekŝalmas la gaja paŝtisto…

• Du spondeoj:

Ŝipoj eknaĝas jam tra la ondoj bele fluantaj…

• Pleja spondeeco:

Jen solsola sav’, ĝin devas nun vi akiri…

Krome mi atentigas pri grava apartaĵo de la heksametro, ne nepra, sed neglektebla nur escepte, tio estas la cezuro post la tria duonpiedo. El la supraj ekzemploj nenie mankas ĉi tiu cezuro; ĝi donas spinon al la heksametro, distingante ĝin de la amfibraka verso. Kaj precipe en distikoj ĝi estas grava, ĉar ankaŭ la cezuro de la pentametro estas en la sama loko.

Certe, per la eksplikitaj postulatoj la heksametro fariĝas iom pli malfacila ol ĝis nun, sed rekompence ĝi gajnas fiksan spinon kaj agrablan kaj interesan variecon. La ĝisnuna heksametro estis tre facila (Esperanto, oni povas diri, estas daktila lingvo, oni povas paroli post iom da ekzerco horojn longe en daktila ritmo), sed ĝi estis disflua kaj monotona.

Por fini, mi metu tien ĉi belan distikan epigramon de Kallimachos el la Greka Antologio:

Kiel ĉasist’ en arbar’ piedsignojn kaj vente kurantan
Ombron de kapreolet’ pelas tra akvo kaj neĝ’,
Kaj li ne lacas, sed se li aŭdus: «Jen la ĉasaĵo
Antaŭ vi sen mov’» — eĉ ne rigardus li ĝin:
Same ja estas la am’: persekutas la fuĝe kurantan,
Turnas de tio sin for, kio proponas sin mem.

La mezepoka Esperanto