Lingvo, stilo, formo. Studoj

Ĉi tiun ritman permeson nepre postulas tiu cirkonstanco, ke en Esperanto ĉiuj demandaj kaj rilataj pronomoj estas dusilabaj, kaj oni ne povas trudi al lingvo skemon, uzatan en longaj verkoj, kiu neebligas, ke ĉi tiuj pronomoj staru en sia natura loko, en la komenco de verso, en la komenco de frazo. Elektante el la du eblaĵoj: obei al la skemo, aŭ obei al la natura vortsekvo, oni nepre devas voĉdoni por la lasta. Kaj tion faris ankaŭ Zamenbof, dirante:

Kiel diino al pastrino sia…

Aliparte, se oni permesas ĉi tiun licencon ĉe la pronomoj, neeviteble sekvas ankaŭ ĝia apliko ĉe aliaj vortoj. Ekzemple:

Lang’ de saĝulo, man’ de militisto … (Zamenhof)
Signo de kor’ sovaĝa kaj senbrida … (Zamenhof)

La diverĝo, ĉar ĝi estas en la komenco de verso, kaj sekve aliigas nur solan piedon, apenaŭ konfuzas la irmanieron de la verso. Krome, ĉi tiu ĥorjambo ja ne estas tute fremda al la jamba skemo, ĉar ekzemple en la kvinjambo, se al ĝi kroĉiĝas ankaŭ plia duonpiedo (hendekasilabo), ja ekzistas tia ĥorjambo inter la fino de la verso kaj la komenco de la verso sekva. En la versoj:

Kaj Lucifer’, silentas vi memfide,
Ne trovas vorton vi por mia laŭdo…

jen estas la ĥorjambo ĉe la vortoj: memfide, ne trovas. Do ĉe la komenca ĥorjambo okazas sole la forŝoviĝo de la interversa ĥorjambo, je unu verspiedo.

Oni do trankvile povas deklari, ke la komenca ĥorjambo estas rajta licenco.

2. Ŝvebo. Ĝi estiĝas, se per apostrofado de substantivo apudiĝas akcenta silabo kaj duonakcenta silabo. Ĉi okaze la duonakcenta silabo transdonas sian akcenton al la antaŭa akcenta silabo, kaj ĝi mem fariĝas tute senakcenta. Ekzemple (Zamenhof):

Sen lim’ estas la faro, kiun volus…

En la ĉi supra verso la kursivaj silaboj ne havas akcenton, ĉar la silabo es- transdonis sian akcenton, la ceteraj silaboj estas gramatike senakcentaj. Li ritmo do dum unu tuta piedo paŭzas, ŝvebas.

Oni povas diskuti pri tio, ĉu la ritmo tute ŝvebas ĉi-okaze, aŭ la ritma pulso donas neeviteble iom da akcento al la cetere senakcenta silabo -tas, estas certe, ke ĉi tiu licenco ekzistas: duonakcentaj silaboj, kaj la unua silabo de «estas» povas senakcentiĝi, se ili senpere sekvas akcentan silabon.

Laŭ mia opinio tiu ĉi ŝvebo estas tute konforma al la forviŝiĝo de la duopa ritma skemo ĉe la t.n. teoriaj akcentoj. Ambaŭokaze la ritmo paŭzas dum unu tuta piedo.

3. Stumblo. Mi nomas stumblo (faleto) de ritmo, la anstataŭigon de tri jamboj per du anapestoj. Ekzemple:

La koro sangis en granda doloro…

Same, en trokea ritmo, la anstataŭigon de um tri trokeoj per du jamboj. Ekzemple:

Sidas eĉ nun superporde sur pala Pallas-statu’…

Ĉi tiu licenco jam estas multe malpli konsilinda, ĉar ĝi, troviĝante en la mezo de la verso, estas forte sentebla. Sed, ĉar ĝi ne ŝanĝas la (ascendan aŭ descendan) karakteron de la verso, ĝin eble oni povas uzi malofte, en okazo de granda neceso, proksimiĝante per tio al la pli libera itala metriko.

4. Karambolo. Tiel mi nomas la senperan sinsekvon de du akcentoj. Ekzemple:

Mi amas vin tutkore, knabin’ kara …

En ĉi tiu verso kara ne povas perdi sian akcenton, ĉar ne nur ĝi ne estas duonakcenta vorto, sed krome ĝi estas eĉ rimvorto, kaj la rimo pliakcentigas eĉ la duonakcentajn silabojn. Do nepre staras du akcentoj sinsekve, tiel ke oni kvazaŭ devas halti post la unua akcento, por prepari sin por la dua. Krom ĉi tiu ĝena halto, tre malbone efikas, ke la karaktero de la verso ŝanĝiĝas, la jamba marŝo (knabin’) sanĝiĝas je trokea marŝo (kara).

Pro tiuj ĉi du kaŭzoj (deviga abrupta halto inter la du sinsekvaj akcentoj; ŝanĝo de la irmaniero de la verso) la karambolo estas nepre malbona. Ĝia sola escepta uzebleco ekzistas en tiuj okazoj, kiam oni intence volas fari abruptan efekton, kaj kvazaŭ devigi la deklamanton je paŭzo inter la du vortoj. Ekzemple:

Vent’, vent’! La ŝip’ indignas, eskapas ĝi senbride…

Precipe en la komenco de versoj estas allasebla tia karambolo, ĉar tiamaniere ĝi ne aliigas la irmanieron de la verso. Krome, por akceli la supre menciitan abruptan efekton, oni ja povas loki karambolojn ankaŭ en la mezo de la versoj, sed tiaokaze, por ne ŝanĝi la irmanieron de la verso, oni devas meti du karambolojn unu apud la alia. Ekzemple:

Ŝtel’, rab’, murd’, ĉiuj krimoj de l’ infero…

Skemo: -- / -- / o- / o- / o- / o

L’ inferon voki! Fi! Halt’! mia koro…

(Zamenhof)