Lingvo, stilo, formo. Studoj

Sed se ĉiuj ĉi metodoj estas neuzeblaj, laŭ mia opinio nenio malhelpas uzi la prepozicion deper (se oni nepre ne volas kontenti je la simpla per).

Ci

Zamenhof en iu Lingva Respondo konsilas: «diri al ĉiu, ĉiuj kaj ĉio nur vi.» Sed li permesas la uzon de ci, se oni «tre sentas la bezonon».

Ĉu oni do povas «tre senti» la bezonon de ci?

En la unua periodo de la Literatura Mondo estis diskuto pri ĉi tiu temo. M. Arco pledis por ci kiel por «intima pronomo», tri diskutantoj (kun mi kvar) rifuzis cin. Inter ili precipe grava ŝajnis al mi la opinio de Selma Anner, germanino, kies edzo estas finno, kaj kiu uzas Esperanton en la familia vivo, kun sia edzo kaj kun siaj infanoj, do por kiu Esperanto estas kvazaŭ ĉiutaga pano, kaj kiu tamen ne sentas ĉi tiun panon sengusta pro la manko de intima pronomo.

Kio estas la kaŭzo de tio, ke tiel multaj esperantistoj malŝatas la pronomon ci? Kial ĝenas ci? Ĉar min efektive ĝenas. Mi memoras pri verslibro, kies legon mi ĉesigis, ĉar pro la multegaj ci kvazaŭ agaciĝis miaj dentoj. Ci al mi tute ne faras impreson de intimeco, dorloto aŭ karesemo, mi aŭdas en ĝi fremdan, malagrablan siblon, kvazaŭ insulton. Kio do estas la kaŭzo de ĉi tiu sento?

Herbert Hammer, unu el la supre menciitaj diskutantoj, atribuas ĉi tiun senton al la «akra, por ne diri malagrabla» sono de ci. Ankaŭ mi havis la saman opinion. Sed Mazzolini vicigis al mi longan serion de tre belaj, tre agrablaj italaj vortoj, al kiuj la ĉarmon donas ĝuste la silabo ci. Li estas prava: ci propre ne estas malbelsona.

Laŭ mia nuna opinio, la malŝato kontraŭ ci havas alian, psikologian kaŭzon, nome, ke ĝi estas nekutima, fremda elemento en la lingvo. Oni mencias ĝin en la lernolibroj, sed oni neniam aplikas ĝin plu, oni ne trovas ĝin en la prozo kaj poezio de la plej bonaj esperantaj aŭtoroj, ĝi estas tute teoria, ĝi ne vivas, al ĝi ne ligiĝas asociacioj. Kaj — se mi volas alparoli iun tre intime, tre karese, tre dorlote, ĉu mi elektas por tio vorton, kiun mi devas elskrapi el sub la polvo sur mia lernolibro?

Se en iu nacia lingvo oni alparolas la amatan estaĵon per ci, oni uzas tiun vorton, kiun oni aŭdis unue de sia patrino, kiun oni uzis parolante kun siaj plej bonaj amikoj, per kiu oni alparolas Dion. Amo, intimeco kaj pieco kaŝas sin en la ci de la naciaj lingvoj. Sed en la Esperanta ci? Nenio. Ĝi estas seka, nekutima, fremda vorteto, kaj oni devas konstante streĉi la atenton, por ne forgesi pri ĝi, por ne transgliti dum la parolo aŭ skribo al la pli komforta, pli kutima vi. En la verkoj de ci-istoj ne malofte oni trovas tiajn nevole elplumiĝintajn vi, anstataŭ la intencita ci.

La pronomon ci Zamenhof mortigis tuj post ĝia nasko. Mi estas certa, ke ĝi neniam reviviĝos. Ĝi ripozu do en paco!

La Esperanta Rimo

Esperanto estas la lingvo de muzike sonoraj rimoj. La klaraj vokaloj, la strikte distingitaj konsonantoj ebligas tiajn purajn kaj longe postsonorajn rimakordojn, kiajn oni trovas eble nur en la itala lingvo. Tamen, la lingvo ne estas riĉa je rimoj. Ĝia rimmalriĉeco ja estas bone komprenebla: la lingvo havas relative malgrandan radikaron kaj, ĉar la samaj gramatikaj formoj havas samajn finaĵojn, la nombro de rimoj preskaŭ egalas al la limita nombro de la interrimantaj radikoj. Ĉarpenti malgrandajn poemojn kun la etema ripetado de ŝimaj «prarimoj» (korofloro-odoro; amo-flamo-ornamo; bela-ĉiela-miela; sento-vento-turmento; lin-fin’-sin’; loko-voko ktp) ne estas malfacile, sed la tradukanto de pli formriĉaj poemoj ofte rompas al si senkonsile la kapon kaj sentas urĝan bezonon: plivastigi la tro striktajn kadrojn de la esperantaj rimreguloj.

Zamenbof kaj Grabowski uzis nur rimojn purajn. Sed ili tro ofte helpis sin per sufiksrimoj, per kunrimigo de samaj gramatikaj elementoj: anta-anta, iĝi-iĝi, ema-ema ktp. Ekzemple el la 12 rimparoj de «La Espero» kvin estas tiaj sufiksrimoj, inter la unuaj 50 rimparoj de Sinjoro Tadeo troviĝas 13 sufiksrimparoj. Do mem Grabowski, kiu la sufiksrimon tiel sprite baptis adasismo, estis tamen devigita ne malofte uzi ilin. Kaj vane oni legas en la «Esperanta Versfarado» de Parisot kaj Cart: «Rimo konsistanta nur el gramatikaj finiĝoj estas foriginda», la adasismoj ne estas ekstermeblaj, se oni ne helpas iamaniere pri la rimmalriĉeco, plimultigante la nombron de rime uzeblaj radikoj.

Do — oni devas helpi! Ĉar la adasismoj estas tute senartaj, malplenaj vortripetoj, en ili mankas ĝuste la esenco de rimo: sama sonoro de malsamaj vortoj. Pro tiu ĉi grava manko ili faras impreson de senpoveco: oni ne trovas rimon, oni do ripetas la saman elementon. Rapidanta-brulanta por mi havas la saman rimefekton, kiel rapida estas-brula estas.