Lingvo, stilo, formo. Studoj

Nu, ĉe la haltigo de la aerfluo ĉiam estiĝas mallaŭta sono, kiu estas identa je la laŭta sono eksploda. Ordinare tiu ĉi ferma sono ne estas aŭdebla, ĉar ĝi kunfluas kun la laŭta malferma (eksploda) sono. Sed se post la fermo de la aervojo ni iom paŭzas, la sono fariĝas aparte aŭdebla.

Ekzemple ni eldiru la silabon ap, sed ne tute: ni formu la lipojn por la elparolo de po, kaj per tio fermu subite la aerfluon, kiu libere eliris tra la buŝo dum la elparolo de a, poste ni haltu, ni tenu la lipojn malfermitaj. Ĉe la fermiĝo de la lipoj ni povas klare aŭdi mallaŭtan po. Nun ni eksplodigu la lipmalhelpon per aerstreĉo: jen, ree, nun pli laŭte, eksonos la konsonanto po. Tiel estas ankaŭ pri la ceteraj momentaj konsonantoj.

Ni havas do ferman sonon kaj malferman sonon. Se ilin ni apartigas per intermetita paŭzelo, ni havas, perfektan impreson pri duoble prononcita konsonanto.

Krome la duoblajn konsonantojn montras ankaŭ la antaŭa akcentita vokalo, kiu antaŭ duobla konsonanto estas mallonga, dum antaŭ unuobla konsonanto ĝi estas longa, tirata. Oni diras do: mokko kaj mōko; regatto kaj regāto; vendetto kaj vendēto ktp.

Laŭ la supra maniero oni povas prononci la duoblajn konsonantojn ankaŭ en la mezo de vorto: ekkanti, plorruĝa, ellerni, rabbirdo kaj, se la samaj konsonantoj renkontiĝas en du apudaj vortoj, (en la fino kaj komenco de la vortoj), ekzemple: bat’ turmenta: mok’ kaj malamo; vead’ dolora, rab’ barbara ktp. Sed lastokaze la akcenta vokalo restas longa, tirata.

Konjunktivo

La Esperanta konjunktivo estas identa je la imperativo. Ĝia uzo estas tre simpla, ĉar oni uzas ĝin nur en tiuj suborditaj frazoj, en kiuj la senco postulas.

Tamen, tiu ĉi simpla regulo ne estas tute kontentiga. Tion montras, ke multaj verkistoj uzas konjunktivon superfluan (laŭ la ekzemplo de sia gepatra lingvo) kaj ke aliaj, en kies lingvo la konjunktivo mankas, ne uzas ĝin en okazo de neceso, kaj erare anstataŭigas ĝin per futuro, aŭ kondicionalo.

Tial eble ne estas superflue fiksi iom pli strikte la uzon de konjunktivo.

Ĝia uzo estas ligita kun la konjunkcio por ke. Post por ke nepre kaj ĉiam necesas konjunktivo. Ekzemple: «Mi venis, por ke vi diru al mi…»

Krome ekzistas tiaj verboj, en kiuj kaŝe enestas la senco de por. Ili estas la verboj, kiuj esprimas celadon por io (deziri, voli, pretendi, peti, postuli, ordoni, instigi, devigi), aŭ lason de libera vojo por io (konsenti, permesi), aŭ devigan ordon de cirkonstancoj (necesi, bezoni). Post ĉi tiuj verboj oni neniam metas por ke, sed nur ke, ĉar, kiel mi diris, por jam kaŝigas en la verbo mem, kaj ekzemple: mi volas por ke vi venu — estus pleonasmo. Sed — ĝuste pro la kaŝita por — ĉi tiuj verboj, kaj ankaŭ ilia malo, ĉiam postulas konjunktivon.

Por pli facile memorfiksi, mi diros verse:

Post la volo kaj deziro,
Peto kaj ordona diro,
Kaj instigo kaj permeso,
Kaj devigo kaj neceso,
Kaj post verboj samsignifaj,
Sekvas formoj konjunktivaj.

Kompreneble oni devas atenti pri la vera senco de la vortoj. «Mi diris, ke vi venu» — en ĉi tiu frazo diri ne estas simple diri, sed ĝi staras anstataŭ peti, aŭ ordoni, aŭ instigi (proponi), ĝi do postulas konjunktivon.

Por fari regulon: Konjunktivon oni uzas, se la ago esprimila en la subordita frazo nek okazis, nek okazas, nek nepre okazos, sed la ĉeffrazo esprimas agon aŭ staton, kiu celas la plenumiĝon (aŭ neplenumiĝon) de la subfraza ago.

La plej malforta grado de ĉi tiu celado estas la deziro. Espero jam tute ne estas celado, post ĝi oni metu do indikativon. «Mi esperas, ke vi venos.» Same ne esprimas celadon la verbo timi. Ĝi do postulas indikativon. «Mi timas, ke mi falos.»

Post deci ni metas indikativon, se ĝi estas simpla juĝo, aŭ konstato. «Ne decas, ke vi tiel laŭte krias.» Sed se ni volas pli emfazi la juĝon, donante al ĝi nuancon de instigo aŭ malpermeso, ni povas diri ankaŭ: «Ne decas, ke vi tiel laŭte kriu.»

Iom pri la vortsekvo

En Esperanto la vortsekvo estas libera. Sed tio ne signifas, ke oni povas laŭplaĉe disĵeti la frazerojn kaj tamen havi bonan, agrablan stilon. Kelkajn reguletojn bone estas memorteni.