Lingvo, stilo, formo. Studoj

Pafado estas pafo ago. Sed pafo jam mem estas ago, do pafado estas vorto pleonasma. La pleonasmecon la lingvo ĉi tie uzas por signi la ripeton de la ago.

Ado do servas:

1. por signi nepre agon,

2. por signi longan daŭron,

3. por signi ripeton.

La i-finaĵo

La i-finaĵo, kaj la ceteraj verbaj finaĵoj, estas verbaj ĉefelementoj, ilia signifo estas proksimume: funkcii, aŭ esti. Kun verbaj radikoj ili estas pleonasmaj. Kun la ceteraj radikoj ili havas la funkcion de memstara vorto. Ilia flankelemento, ĉar ili estas verbaj ĉefelementoj, povas esti

1. Adverbo. Marteli: i martele (per martelo), reĝi: i reĝe (kiel reĝo), gasti: i gaste (kiel gasto), ondi: i onde (kiel ondo).

2. Predikata atributo. Rapidi: esti rapida: nigri: esti nigra. Sed ĉi lastaj estas analizeblaj ankaŭ adverbe: i (funkcii) rapide; i (funkcii, impresi) nigre. Vere, la senpere verbigitaj adjektivoj ĉiam enhavas la nuancon de ago. «La nokto estas nigra», — ĉi tio estas simpla konstato. Sed: «La nokto nigras» — ĉi tio diras iom pli: ke la nokto kvazaŭ agas, funkcias (impresas) nigre.

IV. Adverba ĉefelemento

El la adverbaj vortoj ĉefelemento povas esti sole la adverba finaĵo e. Ĝi postulas ĉiam substantivon antaŭ si, kaj ĝia analizo okazas per: laŭ maniero de, aŭ per: kiel. Reĝe: kiel reĝo; gaste: kiel gasto; bele: laŭ maniero de belo.

Krome, post substantivaj radikoj, ĝia analizo povas esti ankaŭ per, aŭ helpe de, ĉi okaze ĝi estas preskaŭ identa al la latina ablativo. Martele: per martelo; konstrue: per konstruo; sonĝe: per sonĝo.

Finaĵo kiel memstara vorto. Duoblaj flankelementoj

Kiel ni vidis, la finaĵoj povas funkcii ankaŭ kiel memstaraj vortoj, havantaj memstaran signifon. Tiaokaze, kompreneble, propre mem la finaĵo estas la ĉefelemento de la vorto, kaj la radiko, staranta antaŭ ĝi, fariĝas ĝia flankelemento.

Ekzemple: reĝa signifas reĝapartena: apartena je (al) reĝo. Marteli estas martelagi: agi martele.

Se antaŭ memstara finaĵo staras du radikoj, ni parolas pri duoblaj flankelementoj. Ĉi okaze ne ĉiam validas plu la simplaj fundamentaj reguloj de la vortkunmeto, ĉar la finaĵo povas rilati jen al la dua radiko, jen al ambaŭ radikoj, kiel al tuto. En la unua okazo la dua radiko kaj la finaĵo, kiel tuto, rilatas kaj efikas al la unua radiko laŭ la ĝeneralaj reguloj de vortkunmeto. Sed en la dua okazo la du unuaj radikoj rilatas kaj efikas inter si, kaj al la rezulto de ĉi tiu rilato kaj efiko aldonas poste la finaĵo sian sencon kaj gramatikan karakteron.

Dum la analizo de vortoj do la unua tasko estas: konstati, ĉu la finaĵo estas memstara, aŭ ne. Ĉi tiu konstato okazas tiel, ke oni provas analizi la vorton laŭ la respektiva ĝenerala regulo. Se tio ne donas senchavan rezulton, la finaĵo, kiel memstara vorto, rilatas al ambaŭ radikoj, kiel al tuto.

Ekzemple: grandanima devus esti analizata, laŭ ĝenerala regulo 2.b, jene: anima je grando. Sed, ĉar ĉi tiu analizo ne donas senchavan rezulton: la analizo estos: grand-anim/a, do (granda animo)a: karakterizata de granda animo.

Ĉi tiu diversa grupiĝo de la elementoj, kiun Eugen Wüster nomis interelementa rilato, ekzistas ne nur ĉe la finaĵa derivo, sed ankaŭ ĉe sufiksoj kaj vortoj.

Ekzemple jen du vortoj, kunmetitaj el po tri radikoj: ŝtonkamentubo kaj vaporŝipasocio. En la unua vorto la du lastaj radikoj, kiel tuto, rilatas al la unua radiko, la vorto tubo do kondutas same, kiel la nememstara finaĵo. En la dua vorto la lasta radiko rilatas al la du unuaj, kiel al tuto, do la konduto de la lasta radiko similas al tiu de memstara finaĵo. Ilia analizo do estas: ŝton/kamentubo kaj vaporŝip/asocio.

Saman diferencon ni trovas inter la du vortoj: korboneco kaj facilanimeco. En la unua vorto boneco kiel tuto rilatas al kor, en la dua, eco aparte rilatas al la du radikoj facil-anim kiel al tuto. Ilia analizo do estas kor/boneco kaj facilanim/eco.

Nun ni vidu la du vortojn voĉdono kaj bonfarto. Voĉdono estas simple dono de voĉo (ĝenerala regulo 2.a). En ĝi do la finaĵo o fandiĝas kun la verba radiko voĉ. Sed bonfarto ne estas farto de bono. En ĝi do o kiel aparta elemento rilatas al ambaŭ antaŭaj radikoj, kiel al tuto. Ĝia analizo estas do (bon fart)o, aŭ (bone farti)o.

Ni havas do la analogajn triojn:

    ŝton/kamen-tubo ↔ vapor-ŝip/asocio

    kor/bon-eco ↔ facil-anim/eco

    voĉ/don-o ↔ bon-fart/o

O-finaĵo kiel memstara vorto

La o-finaĵo kiel memstara vorto plej grave funkcias antaŭ verbaj radikoj, kunigante ilin per la adverbo, aŭ per la predikata atributo, kaj rilatante ne al la verba radiko sola, sed al la kunigita komplekso, kiel al tuto.