Lingvo, stilo, formo. Studoj

Ĉio ĉi okazas laŭ la vojo de la parollogiko, kvazaŭ nevole, ĉar ja temas nur pri la kunmeto de la elementoj, necesaj por la preciza senco. La gramatikan karakteron de la radikoj oni devas ja koni, sed ĝi plejparte doniĝas per si mem, kaj se ni eraras, ni maksimume trodifinas la vorton, ĝi ne estos eleganta, sed restos komprenebla.

II. Adjektiva ĉefelemento

Se la ĉefelemento estas adjektivo, la flankelemento devas esti substantivo (ĝenerala regulo 2.b). Se radike ĝi ne estas substantivo, ĝi substantiviĝas. Oni analizas per la prepozicio je. Herbriĉa: riĉa je herbo; belriĉa: riĉa je belo; prespreta: preta je preso; di-simila: simila je dio.

Adjektivaj sufiksoj

La tri adjektivaj sufiksoj (ebla, ema, inda) kondutas same, kiel la aliaj adjektivoj. Portebla: ebla (taŭga) je porto; drinkema: ema je drinko; aminda: inda je amo.

Tiuj ĉi tri sufiksoj kaŝe, vortlogike, havas en si la sencon de ago. Ebla estas propre adebla, ema estas propre adema, inda estas propre adinda. Tial la principo de la «neceso kaj sufiĉo» permesas, ke oni ellasu antaŭ ili la verban elementon, eĉ kiam la flankelemento radike ne estas verbo. Martelebla, sangema, brosinda do estas propre: marteladebla, sangadema, brosadinda.

La a-finaĵo

La a-finaĵo estas adjektiva ĉefelemento. Post adjektivaj radikoj ĝi estas pleonasma, sed cetere ĝi estas memstara vorto, kun memstara signifo, kiu estas:

1. …kvalita, …karakterizita;

2. …rilata, …apartena.

Substantivaj radikoj antaŭ ĝi konservas sian substantivecon: Homa: homkvalita, aŭ homapartena; reĝa: reĝkvalita, aŭ reĝapartena, aŭ reĝrilata; ŝtona: ŝtonkvalita, aŭ ŝtonkarakterizita. (Homa mano; reĝa konduto, reĝa ĝardeno; ŝtona koro, ŝtona ponto.)

Verbaj radikoj antaŭ ĝi substantiviĝas (ĝenerala regulo 2.b). Sekve, ĉiu verbo-adjektivo estas verbo-substantivo-adjektivo. Skriba estas ĉiam skribo-a.

Ama koro: amkvalita koro, amkarakterizita koro; ama letero: am-rilata letero; tima homo: timkvalita homo; luma globo: lumkvalita globo; ĉagrena koro: ĉagren-karakterizita koro; fiksa horo: fiks-karakterizita horo.

Kiel ni vidas, en la du lastaj ekzemploj la verbo havas pasivan sencon. Tio estas ebla gramatike, ĉar karakterizita de ĉagreno povas signifi: karakterizita de tio, ke li mem ĉagrenas, kaj ankaŭ: karakterizita de tio, ke oni lin ĉagrenas. La precizan sencon certigas la kunteksto. Sen ĝi, oni devas diri: ĉagrenanta, aŭ ĉagrenita.

III. Verba ĉefelemento

Se la ĉefelemento estas verbo, la fiankelemento povas esti 1. adverbo, 2. predikata atributo (ĝenerala regulo 2.c).

1. La flankelmento estas adverbo: laŭtlegi (laŭte legi), bonfarti (bone farti), kunludi (kune ludi), ekiri (eke iri), subaĉeti (sube aĉeti), ŝtonbati (ŝtone bati), pafmortigi (pafe mortigi).

2. La flankelemento estas predikata atributo: ruĝpentri (pentri ruĝa), plenŝtopi (ŝtopi plena), disiri (iri disaj), kunveni (veni kunaj), grandigi (igi granda), ŝtonigi (igi ŝtona), ŝtatigi (igi ŝtata), beliĝi (iĝi bela), grupiĝi (iĝi grupa).

Sufiksoj verbaj

Ni havas tri verbajn sufiksojn: igi, iĝi kaj adi. Pri ili oni devas paroli iom pli detale.

Igi kaj iĝi

Igi signifas: fari ia; iĝi signifas ekesti ia. Pri iliaj kunmetoj kun substantivaj kaj adjektivaj flankelementoj ni jam donis ekzemplojn supre (ŝtonigi, ŝtatigi, grupiĝi, beliĝi, grandigi). Pli detale nur pri iliaj verbaj flankelementoj ni devas okupiĝi.

La verba flankelemento estas antaŭ ili ĉiam adjektiva predikata atributo. (Starigi: igi stara; stariĝi: iĝi stara.) Sed ni vidis, ke la a-finaĵo ĉiam substantivigas la antaŭan fiankelementon, stara do propre estas staro-a: starkvalita, karakterizita de staro, do preskaŭ staranta. La a-finaĵa verbo-substantivo do havas signifon tre parencan al participa adjektivo. Sekve: starigi (igi stara) signifas starantigi (igi staranta); stariĝi (iĝi stara) signifas starantiĝi (iĝi staranta).