Lingvo, stilo, formo. Studoj

Sed la o-finaĵa verbradiko kaj la adjektivo el ĝi pluderivita entenas kaŝe krom la aktiva senco ankaŭ pasivan. Ekzemple: la skribo de la knabo estas rapida; rapidskriba knabo, — ĉi tie skribo kaj skriba (skribo-a) enhavas aktivan sencon: la knabo skribas rapide. Male: la skribo de la letero estas bela; belskriba letero, — ĉi tie skribo kaj skriba enhavas pasivan sencon: la letero estas bele skribita. En la unua kazo ni povas diri: rapidskribanta knabo, en la dua: belskribita letero. La a-finaĵa verbradiko do povas identi ne nur la aktivan participon (skribanta), sed ankaŭ la pasivan (skribita). Skriba informo (skribkvalita, skribkarakterizita informo) evidente identas je skribita informo. Skriba (skribo-a) do signifas 1. karakterizita de aktiva skribo (skribanta); 2. karakterizita de pasiva skribo (skribita). Same: Korekta, fiksa, abstrakta.

Sekve igi post verba radiko povas signifi

1. igi karakterizita per aktiva ago, do efiki tiel, ke iu faru la respektivan agon. (Starigi: igi star(ant)a; mortigi: igi mort(int)a; venigi: igi ven(ant)a.)

2. igi karakterizita per pasiva ago, do efiki tiel, ke la la respektiva ago estu farata pri io. (Skribigi leteron: igi leteron skrib(it)a.) Sekve la frazo: «mi skribigas leteron» propre havas duoblan sencon, ĉar la frazo mem ne montras, ĉu mi mem igas skribita la leteron, aŭ mi igas ĝin skribita per iu alia. Sed ĉar por la unua senco ni havas la simplan frazon: «mi skribas la leteron», la supran formon ni povas rezervi ekskluzive por la dua senco.

Ĉe netransiraj verboj (sidigi, venigi, starigi, faligi, dronigi) kompreneble nur la aktiva senco eblas.

Ĉe transiraj verboj eblas tiel la aktiva, kiel la pasiva senco. Sed la lingvo-uzo ĝenerale aplikas nur la pasivan sencon. Ekzemple ni ne diras: «li konstruigis lin», sed: «li igis lin konstrui». Tio ĉi fariĝis absoluta principo ĉe la produktverboj, dudirektaj verboj kaj rilatverboj (vidu supre, sub la ĉapitro «Aĵo»). Skribigi (leteron), konstruigi (domon); barigi (korton). Nur ĉe kelkaj priverboj estas igi uzata en ambaŭ sencoj. Manĝigi (ion per iu kaj iun per io), trinkigi (iun kaj ion), studigi (iun kaj ion).

Iĝi post verbaj radikoj povas signifi:

1. ekesti karakterizita per aktiva ago, do komenci aktivan agon. Stariĝi (iĝi stara, ekstari), estiĝi (iĝi esta, ekesti), sidiĝi (iĝi sida, eksidi).

2. ekesti karakterizita per pasiva ago, do esti …ata. Fermiĝi (esti fermata), vidiĝi (esti vidata), kovriĝi (esti kovrata). Sed ĉar «ekesti karakterizata de pasiva ago» ne montras la aganton, ĉi tiuj iĝi-formoj signas, ke la respektiva pasiva ago okazis pri la objekto kvazaŭ per si mem. Se oni fermas la pordon, mi diras: «la pordo estas fermata»; se la pordo iĝas fermata el nesciata kaŭzo, mi diras: «la pordo fermiĝas».

Ĉe netransiraj verboj nur la aktiva senco estas ebla.

Ĉe transiraj verboj eblas tiel la aktiva, kiel la pasiva senco. Sed la aktivan sencon ĉe tiuj ĉi verboj la lingvouzo neniam aplikas. Fermiĝi do neniam signifas ekfermi. Iĝi do ĉe transiraj verboj havas la funkcion de netransiriga sufikso. (Komenci-komenciĝi, turni-turniĝi, kovri-kovriĝi ktp.)

Adi

Ĝia signifo estas: agi. Kiel verba ĉefelemento, ĝi postulas adverban flankelementon. (Skribadi: skribe adi; marteladi: martele adi.)

Sed ĉar la sencon de agi havas ĉiuj vortoj, kiuj havas verbajn finaĵojn, adi en verba formo propre ĉiam estas pleonasma. Ĉi tiun pleonasmecon uzas la lingvo por akcenti per adi la agan elementon pli forte, do, por signi la longan daŭron, aŭ la ripeton de la ago.

Grandsignifa estas ĝia substantiva formo ado, kiel la kategorio-sufikso de la ago. (Vidu ankaŭ sub la ĉapitro: «Kategorio-sufiksoj».)

Ado kiel la substantivaj kategoriosufikso de la ago havas du manierojn de analizo.

Se la antaŭa radiko estas substantiva, ado estas (-adi)o. Ekzemple: marteladi estas (marteladi)o, (martele adi)o: «ago agi per martelo». (Vidu poste: «O-finaĵo kiel memstara vorto» antaŭ verbaj radikoj.)

Se la antaŭa radiko estas verba, ado havas nur klarigan, epitetan funkcion, do estas analizebla laŭ analizo E.

Amado estas: amo ado: amo ago; do ne abstrakto amo, sed nepre ago amo.

Skribado estas skribo ago. Do ne konkreto skribo, sed nepre ago skribo.

Irado estas iro ago. Sed iro mem jam estas ago, do irado estas vorto pleonasma. La pleonasmecon la lingvo ĉi tie uzas por signi la longan daŭron de la ago.