Lingvo, stilo, formo. Studoj

Per tiaj analizoj oni ricevas ĉiam du substantivojn, ligitajn kun la prepozicio de (dono de voĉo, volo de scio, povo de ĉio). Ĉar tie ĉi de montras la agon, kaj la vorto antaŭ de montras la objekton de la ago, laŭ la senco oni povas analizi tiujn ĉi vortojn ankaŭ per participa adjektivo kaj ĝia objekto. Ekzemple: voĉdona: donanta voĉon; scivola: volanta scion; leterskriba: skribanta leteron; fruktodona: donanta frukton; ĉiopova: povanta ĉion; memmortiga: mortiganta (sin) mem.

3. O-finaĵo kiel ĉefelemento

Se la unuagrada analizo fiaskis, oni esploras, ĉu la antaŭfinaĵa elemento estas verba radiko? Se jes, oni apartigas la finaĵon, kaj faras el la vorto verbfinaĵan kunmeton. Poste oni analizas laŭ ĝenerala regulo 2.c. Post la analizo oni ree substantivigas la rezulton de la analizo.

Ekzemple: bonfarto: (bone farti)o; purigo: (pura igi)o; martelado: (martele agi)o.

Se la antaŭfinaĵa radiko ne estas verba, aŭ se malgraŭ la verba radiko la unuagrada analizo fiaskis, la duobla flankelemenlo ĉiam disfalas je du memstaraj vortoj, kiuj (adjektivo aŭ prepozicio) havas inversan vort-efikon, kaj aldonas pluan o-finaĵon al la vorto. Ĉi tiu o-finaĵo estas kategorio-sufikso. La senco de la analizo, aŭ la kunteksto klarigas, kiun ĝi anstataŭas el la kategorio-sufiksoj.

Ekzemple: facilanimo (facilanimeco), sendependo (sendependeco), senpovo (senpoveco), perlaboro: (aĵo per laboro), porvivo (aĵo por vivi), ĉirkaŭbrako (aĵo ĉirkaŭ brako) ktp.

Finvortoj

Tiu ĉi pritraktado ne volis doni detalojn. La tute detala pritrakto de la Esperanta vortfarado kun tre multnombraj ekzemploj, ampleksus dikan libron.

Mia studo ne pretendas esti tute elĉerpa. Certe estas ankoraŭ kelkaj klarigendaĵoj, kiujn mi intence aŭ nevole preterlasis.

Mi volis sole montri, ke en Esperanto la vortkunmeto kaj la finaĵa kaj sufiksa derivoj estas esence la samaj. Apenaŭ ekzistas apartaĵo en la derivo, al kiu oni ne povus trovi analogion ankaŭ en la simpla vortkunmeto.

Kaj mi volis montri, kiajn komplikitajn vojojn oni iras senkonscie dum la kunmeto de vortoj en Esperanto. Kaj jen, ankaŭ en ĉi tio manifestiĝas la mirinda reguleco, sed samtempe ankaŭ la mirinda fleksebleco de la lingvo. Sed por paroli perfekte la lingvon, tute ne necesas, ke oni lernu parkere ĉiujn ĉi regulojn kaj analizmetodojn. Dio gardu! Ĉi tiuj reguloj resumas nur tiujn leĝojn, laŭ kiuj la mozaikbildoj de la vortelementoj kunmetiĝas en vortbildojn dum skribo aŭ parolo, sen tio, ke ilia kunmetinto konscius pri tio.

Do se vi, kara leganto, dum la lego konfuziĝas kaj rezigne trafoliumas la suprajn paĝojn, ne timu, ke vi ne povos scii bone Esperante. Sed, se vi prenos la ne malgrandan penon de ilia trastudo, mire vi rekonos, kiel malfacilajn vojojn vi iradis ĝis nun, ne rimarkante ĝiajn krutaĵojn kaj serpentumadojn.

La evoluo de nia poezia lingvo [5]

Esperanto estas logika lingvo. Tio signifas, ke en ĝi mankas ĉiu nenecesa komplikaĵo gramatika, ke la elementoj de la lingvo ligiĝas inter si ne laŭ tradiciaj, ofte kontraŭraciaj reguloj, aŭ kapricoj, sed laŭ la postuloj de la pura logikeco. Tamen oni devas bone distingi! La logikeco de Esperanto ne estas rigora grammatika logikeco, kiu faras el la lingvo sekan aritmetikon kaj nin devigas pensi kvazaŭ en matematikaj ekvacioj. Ĝi estas logikeco pure senca, esprimanta ĉion laŭ la plej simpla, plej mallonga, plej senpera maniero. Ni vidu ekzemplon.

Forta, certa estas adjektivaj radikoj. Senforta, sencerta do estas malĝustaj laŭ la gramatika logiko, ĉar la prepozicio sen povas ja rilati sole al substantivo. Do, se ni volas esprimi «estanta sen forto, sen certo», ni devus antaŭe substantivigi la adjektivojn per speciala, substantiviga sufikso. Tia sufikso en Esperanto ne ekzistas, oni do devus ĝin krei, prunteprenante ekzemple la latinan sufikson itudo kaj diri: senfortituda, sencertituda. Tio donus belajn, longajn vortojn kaj iom malfaciligus la lingvon, sed almenaŭ estus perfekta obeo al la gramatika logiko. Nu, sed kion faras la logiko senca? Ĝi diras: se la prepozicio sen povas stari logike nur antaŭ substantivo, tio ja estas tre bonvena, ĉar tiamaniere estas evidente, ke ĝi, per si mem, aŭtomate substantivigas ĉiun nesubstantivon. Ĝi estas do tute egalvalora al speciala substantiviga sufikso. Sekve senforta, sencerta, aŭtomate, per la vort-efiko de sen, alprenas la internan strukturon sen-forto-a, sencerto-a, kaj ili estas tute bonaj kaj uzindaj vortoj. Do, tiamaniere, kie la gramatika logiko levas averte la lingvon, la senca logiko paŝas kuraĝe antaŭen kaj eĉ la mallogikecon ĝi utiligas por siaj celoj.