Universala Metodo

Exempli: arjenta, fera, gasa, lana, marmora, metala, ora, stona, ultramara.

Anke de la nomi di populi, genti, e lingui.

Exempli: amerikana, angla, franca, germana, sueda, sanskrita, semida.

2. De prepoziciono od adverbo:

Se prepoziciono ne expresas movado, on povas chanjar -e ad -a.

(Tamen ante e kontre divenas antea e kontrea.)

Exempli:

antea, apuda, avana, cisa, dopa, extera, fora, interna, kontrea, posa, proxima, suba,

supera, transa, balda, iba, infra, jusa, lora, morga, nuna, ofta, olima, plusa, poka,

precipua, quika, subita, supra, troa, yena.

3. De participo:

Fakte, participi esas ja adjektivi (kun finalo -a). Generale tal adjektivi uzesas nur quale

atributo (direte ligata a substantivo). Ni havas amba aktiva e pasiva formi, tamen on

povas uzar la participo quale predikato (adjektivo kun la helpanta verbo esar).

Exempli:

adjacanta, alternanta, diletanta, distanta, ecelanta, enoyanta, existanta, extazanta,

fosforecanta, fulminanta, importanta, indulganta, influanta, insistanta, insultanta,

interesanta, intermitanta, intriganta, iracanta, izolanta, jacanta, jenanta, karesanta,

kompatanta, koncianta, konsequanta, konsolanta, konstitucanta, konvenanta,

konverganta, konvinkanta, kooperanta, kreanta, kriminanta, kulpanta, lokanta,

lumanta, meritanta, mordanta, movanta, obstinanta, odoranta, ofensanta, penanta,

penetranta, permananta, persistanta, perturbanta, petulanta, pikanta, ravisanta,

relatanta, responsanta, rezignanta, rezistanta, sequanta, shamanta, silencanta,

stagnanta, suficanta, sufokanta, trepidanta, tributanta, triumfanta, urjanta, vacilanta,

vakanta, valoranta, varianta, zelanta;

abstraktata, bezonata, broshata, celata, distraktata, dotata, erudata, fingata, fortifikata,

heredata, inspirata, intencata, interesata, kompozata, kompresata, kondicionata,

koordinata, moderata, nevolata, obsedata, operacata, opozata, ordinata, relatata,

salariata, volata.

A 26. (Adjuntajo) – Kompozita vorti

e. La senco e la signifiko di prepoziciono qua uzesas quale determinanta vorto, ne

alteresas per to.

La senco dil kompozita vorto esas la chefa vorto + prepoziciono.

Exemple:

62

o irar ek domo = ek irar (ek) domo;

o duktar en komploto = ek duktar (en) komploto;

o linguo inter nacioni = inter naciona linguo (o linguo internaciona).

f. Netransitiva verbo povas divenar transitiva, esante kompozita vorto; to koncernas

precipue kompozaji per prepoziciono.

Exemple:

o ekirar domo o irar ek domo;

o enduktar komploto o duktar en komploto;

o kontreparolar ulu o parolar kontre ulu.

Per uzar prepoziciono la ideo plu precize esas expresata.

A 27. (Adjuntajo) – Plu ofte bezonata vortokompozaji

2. Per la verbo esar – Determinanto:

a. Adjektivo

Exempli:

afinesar, bigotesar, devotesar, diversesar, egalesar, gayesar, hipokritesar,

inklinesar, kadukesar, lamesar, nechastesar, nomadesar, pacientesar, parazitesar,

sanesar, similesar, strabesar, tardesar, utilesar, verdesar.

b. Substantivo

Exempli

chefesar, dandiesar, friponesar, kandidatesar, mediatesar, piratesar, profetesar,

rivalesar.

Noto 17

Kompreneble kompozaji per esar diferas ulgrade de la ordinara formo, nome de la helpanta

verbo kun predikata adjektivo o substantivo.

La kompozajo per esar divenas verbo e povas pro to anke havar rekta komplemento [videz

A 26, (f)]; pluse ol montras ago o stando, rezultanta ek l’adjektivo e la helpanta verbo, dum

ke esar e la separita predikato nur montras qualeso.

Ul ago povas esar bigota dum ke persono povas esar bigota od anke bigotesar (plu forta

granda de bigoteso).

Exempli:

1. Gambo ya povas esar lama, ma nur ento povas lamesar.

2. Benko povas esar verda dum ke folio povas anke verdesar.

3. Se ulu facas friponajo, lu esas fripono; se lu havas en lua karaktero la traito esar

friponerna, ed agas tale lu friponesas.

4. Se ulu predicas irgafoye ulo, on povas nomizar lu profeto; ma se lu plu ofte, quaze pro

interna impulso, predicas, lu nomesas profeto; do lu profetesas.

On usez kompozajo per esar nur se ula nuanco necesigas to; la ordinara formo (do helpanta

verbo e predikato) esas ofte plu klara kam kompozita verbo.

A 27. (Adjuntajo)

3. Per ad

Exempli:

adirar, adjacar, adjuntar, adjustigar, adportar, adpozar, advenar, advokar.

4. Per avan

Exempli:

avanguardo, avanposteno, avantuko.

5. Per ek

Exempli:

ekirar, ekpresar, ekpulsar, eksekreco, eksecuro, ekreceva.

6. Per en

63

Exempli:

enfiltrar, enirar, enkarcerigar, enmigrar, enspiracar, enterigar, envolvar

C 16. (Adjuntajo) – Nevera reflektiva verbi di nacionala lingui