Quo Vadis

Pad kraskami j kučami viankoŭ nie ŭmieŭ nichto dahledzieć propasci. Taho ž jašče viečara kalumny j scieny pakrylisia napisami, u jakich cezaru vytykana ludažerstva, pahražana blizkaju pomstaju i vysmiejvana jahonaje mastactva.

Z vusnaŭ da vusnaŭ chadziŭ skaz: «Patul piajaŭ, pakul nie zbudziŭ pieŭniaŭ»[92].

Tryvožnyja viestki abiehli horad i rasli da niejmaviernych pamieraŭ. Aŭhustyjanaŭ aharnuła tryvoha. Ludzi z niapeŭnasci, što pryniasie budučynia, nie smieli vyjaŭlać žadanniaŭ i nadzieji, nie smieli adčuvać i dumać.

A jon i dalej žyŭ tolki teatram i muzykaj. Cikavili jaho novavydumanyja instrumienty muzyčnyja i novy vadziany arhan, z jakim rabili dosledy na Pałatynie. U zdziacinienaj, biazradnaj dy biazdziejnaj hałavie ŭjaŭlaŭ sabie, što daloka siahajučyja ŭ budučyniu namiery spiektaklaŭ i vidoviščaŭ adviernuć tym samym niebiaspieku. Najbližejšyja, bačačy, što zamiest turbavacca pra sposaby j vojska starajecca tolki znajsci skazy, trapna malujučyja pahrozu, zhubili tołk. Inšyja dumali, što tolki zahłušaje siabie i druhich cytrami, majučy ŭ dušy tryvohu j razład. I praŭda, učynki jahonyja stalisia haračkavymi. Štodzień tysiačy namieraŭ pralatała jamu praz hołaŭ. Inšy raz zryvaŭsia, kab vybiehčy suprać niebiaspieki, zahadvaŭ pakavać na vazy cytry j lutni, uzbrojvać maładyja niavolnicy na manier amazonak, a adnačasna zbirać lehiji z Uschodu. A časami znoŭ zdavałasia jamu, što nie vajnoju, a piesniaj pałožyć kaniec halijskim zakałotam. I ŭsmichałasia jamu duša da taho vidovišča, jakoje było b nastupstvam pakanannia piesniaju vajakoŭ. Voś lehijanisty abstupiać jaho z slaźmi ŭvačču, a jon zaspiavaje im epinicyjum, pasla jakoha pačniecca załataja para dla jaho i dla Rymu. Časami znoŭ damahaŭsia kryvi; časami vyrašaŭ abmiežavacca tolki da ŭładarstva ŭ Jehipcie; pryhadaŭ pra varažbitaŭ, jakija praročyli jamu panavannie ŭ Jeruzalimie, abo rasčulaŭsia dumkaj, što, jak vandroŭny spiavak, zarablacimie na štodzionny chleb, a harady i kraj uhanarujuć u jahonaj asobie ŭžo nie cezara, kruhasvietnaha vaładara, a niebyvałaha piesniara.

I tak kidaŭsia, dureŭ, hraŭ, piajaŭ, zmianiaŭ namiery, zmianiaŭ cytry, zmianiaŭ svajo žyccio i žyccio svietu ŭ niejkuju niedarečnuju mroju, fantastyčnuju i strašennuju adnačasna, u hučnaje bujanstva nadźmutych słoŭ, drennych ryfmaŭ, stohnaŭ, sloz i kryvi, a prymiež taho chmara na Zachadzie rasła j mahutnieła z kožnym dniom. Miera była pierabrana, błaznockaja trahikamiedyja nabližałasia, vidać, da svajho kanca.

Kali viestki pra Halbu i pryłučennie da paŭstancaŭ Hišpaniji dajšli da jahonych vušej, zakipieŭ zakatnaju siardzitasciu j šalonasciu. Braznuŭ čary ab stoł pry bankiecie, pieraviarnuŭ stoł i vydaŭ zahady, jakich ni Hielijus, ni sam Tyhelin nie smieli vykanać: vymardavać hałaŭ, što žyvuć u Rymie, pasla jšče raz padpalić horad, vypuscić zviarjo z arenaryjaŭ, a stalicu pieraniesci ŭ Aleksandryju. Heta vydavałasia jamu vialikim hierojstvam, hodnym podzivu dy nie ciažkim. Ale dni vialikamahutnasci jahonaj užo minuli, i nat sudziejniki daŭnych złačynstvaŭ pačali hladzieć na jaho, jak na šalonaha.

Smierć Vindeksa i razład zbuntavanych lehijaŭ, kazaŭ by, znoŭ pieraciahvali šalu na jahony bok. Užo novyja bankiety, novyja tryumfy i novyja prysudy zapavieščany byli ŭ Rymie, kali niečakana adnaje nočy na zapienienym lichačy prylataje z pretoryjanskaha łahieru pasłaniec z dakładam, što ŭ samym horadzie vojska padniało sciah buntu i ahałosiła Halbu cezaram.

Cezar spaŭ padčas prybyccia pasłanca i, pračnuŭšysia, daremna klikaŭ prybočnaje varty, što achoŭvała načami jahonuju kamoru. U pałacy była ŭžo pustka. Niavolniki tolki rabavali ŭ dalejšych kutkoch usio, što traplała pad ruku. Ale jahonaja prysutnasć napałochała ich, a jon błukaŭsia adzinoki pa ŭsim domie, napaŭniajučy jaho krykam tryvohi i rospačy.

Urešcie, adnak, vyzvolniki Faon, Spirus i Epafrodyt pryskočyli jamu na ratunak. Namaŭlali, kab uciakaŭ vomih, jak stajić, ale jon duryŭsia šče spadzievaj. A što, kali b ubrany ŭ žałobu pramoviŭ da sienatu? Ci ž sienat nie ŭziaŭ by pad uvahu jahonych sloz i krasamoŭstva? Kali natužyć usie svaje siły retoryki i aktorstva, ci ž chto-niebudź u sviecie zdoleje słuchać jaho abyjakava? Ci ž by jamu nie dali choć prefiektury ŭ Jehipcie?

A jany, padchalimcy, nie smieli j ciapier zapiarečyć, tolki ascierahali jaho, što pakul zdoleje dajsci da Foruma, narod razarvie jaho na kavałki, i zahrazili: kali vomih nie siadzie na kania, dyk i jany pakinuć jaho.

Faon achviaravaŭ jamu prytułak u svajoj viłle za Namentanskaju bramaju.