Мінскі напрамак. Том І

Скончыўшы, Туравец паспакайнеў: цяпер яна ведае ўсё.

— Вось, як на споведзі!..

— А я была нешчаслівая, — прамовіла Марыя Андрэеўна, i ў голасе яе пачуліся ноткі раўнівай крыўды.

Туравец папрасіў расказаць, але яна запярэчыла стрымана:

— Не цяпер. Пазней як-небудзь... калі толькі вас будзе цікавіць...

Яна думала аб нечым сваім, i Туравец адчуў, як між ix пралягла нябачная мяжа. Адчуванне блізкасці адразу знікла.

Яны так ехалі доўга, i блізкія, i чужыя. Апусціўшы галаву, нібы дрэмлючы, Марыя Андрэеўна нешта моўчкі думала, нешта ўспамінала, сваё, патаемнае, куды яна не хацела яго ўпускаць, дзе ён быў непатрэбны, нежаданы. Тураўцу здавалася, што яна цяпер была вельмі далёка ад яго...

— Вы, напэўна, думаеце, што я скрытная i не ўмею дзякаваць за шчырасць, — загаварыла раптам яна. — Выпытала ў вас, што хацела, а сама маўчу... Не, я люблю шчырасць, Нічыпар Паўлавіч, i ўмею на яе адказваць. Проста, кажу ад душы, не хацелася псаваць настрой i свой i ваш... У мяне сямейнае шчасце было горкім...

Марыя Андрэеўна паглядзела ў вочы Тураўцу доўгім позіркам.

— Гісторыя мая вельмі простая, звычайная!.. Я вышла замуж яшчэ ў інстытуце. Жылі спачатку вельмі добра, шчасліва жылі. А пасля — мы тады працавалі ўжо — ён ашукаў мяне... Я выпадкова даведалася... З таго дня мы сталі чужымі...

Яна сціхла, напэўна, усё ўспамінаючы зноў.

— Нейкі час мы жылі ў адной кватэры. Спачатку не гаварылі, потым ён, Анатоль, спрабаваў памірыцца. Прасіў прабачыць, забыць. Кляўся, за дачку непакоіўся... А я не ўмею нічога ні забыць, ні дараваць... Тады ён пераехаў на другую кватэру. Часта, праўда, заходзіў праведаць Светку. Калі пачалася вайна, ён пайшоў на фронт. Перад адпраўкай Анатоль на некалькі хвілін забег да нас, абняў i пацалаваў дачку. Развітаўся ca мною i сказаў: «Калі толькі буду жывы, я вярнуся да цябе! Без цябе я не магу жыць. Не будзь жа такой неміласэрнай...» З фронта ён прыслаў яшчэ некалькі лістоў... Можа, ён цяпер любіў па-сапраўднаму... А я? — Яна задумалася. — А я?.. Не ведаю, — люблю крыху, можа, ці проста шкадую — жаночае сэрца літасцівае... I наогул, часта не разумееш, што ў ім там у сярэдзіне такое.

Яны пад'ехалі да лесу. Дарога ішла паўз самыя дрэвы, i чорнае галлё схілялася над ёю, нібы страха.

— Ах, Нічыпар Паўлавіч, што мне рабіць, не разумею. Вы думаеце, я не ведаю, што вы мяне любіце? Ведаю.

— А вы?

— I я вас люблю.

— Шчыра?..

Ён выпусціў лейцы, пяшчотна ўзяў яе за руку, але Марыя Андрэеўна, смеючыся, легка адштурхнула яго.

— Лю-ю-блю! Прызнаюся, — нам жа не па дваццаць. У нашы гады любяць прасцей i мудрэй... А вось, як далей быць з вамі,— не ведаю. Думаю пра Светку, пра яе будучыню, часам пра. Анатоля i стрымліваюся...

— Маша, я ёй буду добрым бацькам...

Марыя Андрэеўна запярэчыла мякка:

— Не будзем пакуль больш гаварыць пра гэта, добра? Пачакаем, паглядзім. Паглядзім, як далей будзе... А тады я скажу, вырашу... адзін раз на ўсё жыццё, канчаткова. Добра?

— Добра. Але... лепш, каб цяпер.

— Які вы ўпарты! Ну, так i быць, пастараюся хутчэй... A калі я вырашу сказаць — не? Як тады?

— А вы пастарайцеся сказаць i хутчэй, i — так!..

Мінулася поле, пачаўся рэдкі лясок. Яна паставіла каўнер свайго паліто i сказала зморана:

— Вы ведаеце, я трэція суткі не сплю. Я падрамлю, седзячы. А вы не едзьце вельмі хутка i дзе-ні-дзе мінайце ямы. Інакш я, чаго добрага, магу выпасці з вашай карэты, i вам прыдзецца адказваць.

Яна ўткнула твар у каўнер. Як ні ціха стараўся ехаць Туравец, але тачанка ўсё ж калыхалася, падскоквала на нявідным карнявішчы, дзе-ні-дзе правальвалася ў ямы.

Марыя Андрэеўна, відаць, вельмі змарылася. Задрамаўшы, яна прытулілася да яго пляча, i ён баяўся паварушыцца.

Вакол, асабліва ўгары, дзе віднелася неба, паступова святлела. Набліжалася раніца.

Ён бачыў, што Марыі Андрэеўне нязручна, адсунуўся i палажыў яе галаву на свае калені. Яна не прачнулася. Адчуўшы, што пасвяжэла, Туравец асцярожна выцяг з-пад сябе крысо шыняля i накрыў яе. Калі б трэба было, ён, здаецца, узяў бы яе на рукі i паціху, каб не разбудзіць, нёс бы.

Ён бы хацеў, каб гэтае падарожжа працягвалася доўга.

«Я люблю. Я зноў люблю...» Тры гады назад, калі. Ён так гараваў аб вялікай страце, у яго не магло быць такога ў думцы. Ён лічыў, што ўсё ўжо без звароту мінулася. Ён тады не мог i думаць пра тое, каб зноў ладзіць сям'ю. А вось прайшоў час, i маладосць вярнулася. Ці маладосць?

Паволі надыходзіла раніца. Туравец бачыў, як паступова яснела неба i чырванелі вяршыні дрэў. Абуджаўся лес, ад якога дыхала велічным спакоем i сілаю.

Гледзячы на яе валасы, што выбіліся з-пад хусткі, на шыю, на бесклапотны, даверлівы ў сне твар, ён адчуў, што шчасце без яе немагчыма.

Раздзел IV

1...

Сяло Аксаніна, дзе прайшлі першыя гады маленства, Чарняхоўскі ледзьве помяіў: калі яму было толькi сем год, бацькам давялося перабрацца на новае месца. Пан Навінскі, у якога бацька Івана быў «пры конях», купіў у другога пана новы маёнтак, i конюху са сваёй сям'ёй давялося ехаць за ім.

Яны сталі жыць у Вербаве.