Мінскі напрамак. Том І

Чарняхоўскі мог бы па гадах быць яму сынам. Камандарм хадзіў ужо унтэр-афіцэрам, калі Чарняхоўскі толькі нарадзіўся, ён быў ужо камандзірам брыгады, калі таму i статак у сяле даверыць баяліся... Спачатку, калі стары генерал даведаўся, што камандаваць фронтам прыслалі такога маладога чалавека, ён i адчуў сябе пакрыўджаным, i падумаў, што «гэтаму юнаку» :невядома чаму вельмі шанцуе. Але Чарняхоўскі ў першы ж прыезд прымусіў забыць пра сваю маладосць: ён так ўпэўнена сябе трымаў, так ведаў справу, што падпарадкоўваў сабе.

«Удачы зрабілі яго, здаецца, залішне самаўпэўненым,—шадумаў камандарм, сочачы за камандуючым.— Маланкавы ўзлёт рэдка абыходзіцца без таго, каб чалавек не пераставаў глядзець пад ногі. Такія ўдалыя перамены вытрымлівае толькі добры арганізм ды моцная галава...»

«Але ў яго ёсць нейкая дзіўная сіла, уменне падначальваць... I колькі энергіі!..»— Праездзіўшы суткі з ім, камандарм адчуваў сябе змораным ушчэнт. — «А яму — хоць бы што!..»

Чарняхоўскі быў незадаволены: разведчыкі дзе-нідзе ў дывізіях не вывучалі як след праціўніка, карысталіся прыблізнымі дадзенымі, мала рыхтаваліся да аперацый.

— Чаму сарваўся «пошук» у Н-скім палку, таварыш палкоўнік?

Чарняхоўскі ступіў да акна, глянуў на вуліцу, па якой ішло некалькі вартавых, — відаць, на змену, хутка павярнуўся к начальніку разведкі.

— Разведка наткнулася, таварыш генерал, на два кулямётныя гнязды.

«I пра гэта ведае», — падумаў мімаволі стары генерал, здзіўляючыся, што камандуючы фронтам ведае пра няўдачу разведчыкаў палка. Сярод многіх вялікіх спраў ён заўважыў i запомніў i гэты малапрыкметны выпадак.

— Чаму яна магла наткнуцца?

— Тых гнёздаў не было раней, таварыш генералпалкоўнік.

— Гэта не адказ разведчыка.

— Разведка не выявіла ix раней...

— Чаму?

Палкоўнік паварушыў кароткімі пальцамі, як бы шукаючы адказ.

— Не ведаеце?.. Дык я вам скажу — яна ішла ўсляпую. Нібы не на аперацыю, а на пагулянку! — На міг запыніўшыся, у цішыні, што запанавала, ён прадаўжаў: — Пошук сарваўся таму, што ў вас у разведцы той-сёй забыўся пра адказнасць за справу. Вось чаму, збіраючыся на «пошук», не выявілі добра сістэму абароны, не падрыхтавалі байцоў. Камандзіры нядбайна аднесліся да аперацыі. З-за ix ленасці i нядбайства задача не была выканана, а трое чалавек расплаціліся сваім жыццём.

Чарняхоўскі гаварыў стрымана, але ў яго словах адчуваўся жорсткі, гнеўны дакор.

— Вінават, таварыш генерал...

— Што вы вінаваты — я ведаю... Вы член партыі?— раптам запытаўся ён.

— Так точна, таварыш генерал. У партыі.

— Не відаць. Білет носіце, а працуеце не па-партыйнаму. Так. Партыйным трэба быць душой, учынкамі...

Ён ступіў некалькі крокаў к акну i, рэзка павярнуўшыся, гледзячы проста ў вочы разведчыку, нібы падводзячы вывад, закончыў:

— Кепска працуеце, таварыш палкоўнік. Вам даверылі важнейшую справу — разведку, лёс тысяч людзей, а вы не цэніце гэта. Без агеньчыку, без ініцыятывы працуеце.

— Разведчыку гэта недаравальна, — адгукнуўся член Ваеннага Савета фронта.

Другія генералы маўчалі. Усе яны разам з камандармам адносілі дакор камандуючага фронтам i да сябе: здавалася, што Чарняхоўскі гаворыць да ўсіх.

Начальнік разведкі глухім, няўпэўненым голасам сказаў, што наладзіць работу лепш.

— Больш не паўторыцца такое, таварыш генералпалкоўнік...

— Абяцаеце?— прамовіў камандуючы тонам, у якім чулася яшчэ ранейшая рэзкасць. — Ад вас будзем патрабаваць асабліва. Улічыце...

— Я стрымаю сваё слова, таварыш генерал.

— Пагляджу... Можаце ісці...

Палкоўнік, адразу адчуўшы палёгку, хутка вышаў.

Чарняхоўскі спыніўся на момант у роздуме, потым энергічіна ступіў к сталу, кінуўшы на хаду:

— Прашу бліжэй...

Ён сеў поруч з Емяльянавым, хутка зірнуў на начальніка штаба арміі.

— Як абстаяць справы з дакамплектаваннем часцей?

Генерал «амерыўся ўстаць, але Чарняхоўскі папярэдзіў яго:

— Можаце сядзець...

Генерал сказаў, што стралковыя дывізіі папоўніліся; ён, надзеўшы пенснэ i выняўшы з партфеля лісток паперы, пералічыў, колькі кожная часць атрымала салдат, сержантаў, афіцэраў.

— У якіх часцях i які яшчэ недакамплект?

Чарняхоўскі выняў з кішэні аловак, але пісаць не стаў, звёўшы прыгожыя чорныя паўдугі брывей, уважліва слухаў. Адказваў яму цяпер камандарм, які таксама падышоў к сталу. Даслухаўшы да канца, Чарняхоўскі, не робячы якіх-небудзь заўваг ці меркаванняў, зноў кінуў:

— Які наогул недакамплект малодшых камандзіраў?

Ён усё патрабаваў адказу: колькі сержантаў падрыхтавалі непасрэдна ў арміі, колькі афіцэраў?

— Гэта ясна, — заключыў ён, стукнуўшы тарцом алоўка, нібы ставячы кропку. — Цяпер, калі ласка, далажыце, як часці вучацца?

— Аб дывізіях,— Емяльяінаў назваў прозвішчы камандзіраў, — можаце не гаварыць...

— Галоўную ўвагу на гэтым тыдні мы звярнулі, таварыш камандуючы, на дзеянні падраздзяленняў ва ўмовах глыбокапрарванага фронта праціўніка... У дывізіях былі праведзены заняткі з камандзірамі палкоў, батальёнаў i штабнымі работнікамі...

Камандарм спакойна, паступова разгортваў карціну вялікай вучобы, якая ішла ва ўсёй арміі, i ў салдат i ў генералаў, на пярэднім краі i ў рэзервных часцях.