Мінскі напрамак. Том І

— Прыгніцеся, — сказаў вайсковы, што вышаў насустрач,— можна ўдарыцца галавой.

Перад Чарняхоўскім адсунулі палатку i ён апынуўся ў бліндажы, каторы асвятляла задымленая гільза ад снарада. Тут было ўжо з дзесятак афіцэраў, якія адразу, як толькі ён увайшоў, усталі, a крутаплечы, рослы капітан, з забінтованай галавой, нібы ў чалме, папрасіўшы дазволу ў генерал-палкоўніка звярнуцца да камандзіра дывізіі, далажыў, што афідэры па яго загаду сабраліся.

— Дакладвае камандзір батальёна капітан Паўлоўскі, — адрэкамендаваўся ён.

Услед за гэтым Шчарбацюк павярнуўся к камандуючаму. У Шчарбацюка быў ружаваты, малады твар з крутым ілбом i вялікімі рысамі. Ен быў невысокі, грузны для сваіх год; уся яго постаць паказвала здароўе, спакой i штосьці вельмі добрае, не зусім ваеннае, бацькоўскае, што выяўлялася ў яго паводзінах, яго манеры трымаць сябе. «Ён больш падобны на дабрадушнага настаўніка пачатковай школы, чым на шахцёра»,— падумаў Чарняхоўскі, які чуў, што камдыў з «шахцёрскага племя».

Прыняўшы яго даклад, Чарняхоўскі, адчуваючы на сабе цікаўныя спасцярожлівыя позіркі, прывітаўся i стаў знаёміцца з афіцэрамі.

Адзін з ix, які назваўся малодшым лейтэнантам Праворным, жылісты i смуглатвары, сказаў, што ён раней служыў у арміі Чарняхоўскага.

Генерал-палкоўнік, строгія вочы якога мякка бліснулі пад казырком фуражкі, запытаўся, у якой часці быў Праворны i кім служыў.

— У Белгарадскай гвардзейскай, таварыш генерал-палкоўнік... Старшыной быў.

— У Белгарадскай? Выходзіць, старыя знаёмыя... Доўга вы былі там?

— Да Дняпра, таварыш генерал.

— Былі на плацдарме?.. Значыцца, школа ваенная ў вас павінна быць нядрэннай. Там нашы байцы i афіцэры сражаліся па-геройску. Крэпка сражаліся... А як сюды трапілі?

— На правым беразе мяне паранілі. Потым, вядома, у шпіталі давялося адлежвацца... А адтуль — простай дарогай сюды...

— Што ж, выходзіць, зноў будзем разам... — сказаў Чарняхоўскі, мелькам заўважыўшы, як зацікавіла ўсіх гэтая звычайная салдацкая сустрэча. — Разам Украіну вызвалялі i ў Беларусь разам пойдзем...

Пазнаёміўшыся з усімі, камандуючы дазволіў сесці, сеў сам каля накрытага газетай століка i пачаў распытваць пра бой.

— Крэпка ўчапіліся немцы?

— Крэпка. Але мы задачу выканалі, таварыш камандуючы... — адказаў камбат так, як на яго думку i трэба было.

Шчарбацюку адказ яго таксама спадабаўся.

— Страты вялікія?

Паўлоўскі сказаў, што ў батальёне забіта i ранена каля трэці людзей. Страты былі, лічыў Чарняхоўскі, для такога бою вельмі вялікія.

— Усіх раненых эвакуіравалі?

— Так точна, таварыш генерал. Нядаўна адправілі апошнюю трупу лёгкараненых.

— Вы ўпэўнены, што няма дзе-небудзь непадабраных?..

— Я паслаў, таварыш генерал, яшчэ адну групу салдат абшукаць поле i кусты...

Чарняхоўскі стаў распытваць пра ход бою, выклікаючы то аднаго афіцэра, то другога. Камандзіры, хоць i былі ўзрушаны схваткай i хоць Чарняхоўскі трымаў сябе проста, стараліся не даваць волю шчырасці, ix стрымлівала тое, што перад імі — камандуючы фронтам, генерал-палкоўнік! Адказвалі коратка, асцярожна, імкнучыся абысці ўсё, што магло б кінуць нейкі цень на батальён ці не спадабацца камдыву.

— Я заўважаю, таварышы афіцэры,— узняўшы галаву i абвёўшы няласкавымі вачыма камандзіраў, прамовіў Чарняхоўскі,— што ў вас не хапае мужнасці. Мужнасці адкрыта гаварыць праўду...

Ён сказаў так рэзка i прама, што ў бліндажы наступіла напружаная цішыня.

— Дазвольце мне, таварыш камандуючы...

Шчарбацюк заўважыў, што пры гэтых словах усе, хто былі ў бліндажы, павярнуліся да яго, чакаючы; ён спаткаўся з дапытлівым позіркам камандуючага. Яшчэ хвіліну назад камдыў гатоў быў раўніва, як гаспадар, перажываць з поваду якой-небудзь пляміны, заўважанай камандуючым у дывізіі, а цяпер загарэўся гаварыць сам. Папрок у недостатку мужнасці ў яго афіцэраў быў яму горш за любую заўвагу.

— Памылкі былі,— рашуча пачаў генерал-маёр.— Мы дапусцілі i рад пралікаў... Пачну з пачатку — артылерыйская падрыхтоўка бою аказалася недастатковай, можна сказаць — слабай. Цэлі былі выяўлены не ўсе, a выяўленыя не заўсёды добра прыстраляны...

Ён гаварыў, як i ў машыне, павольна, нібы раздумваючы, але з такой перакананасцю, якая прымушала верыць яму, сачыць з увагай за яго думкай. Словы ў яго не ліліся, a ішлі важка, i гэта як бы надавала больш значнасці ім.

— Атака пачалася заіпознена i мала арганізавана,— прадаўжаў Шчарбацюк, мімаволі зірнуўшы на камбата. Паўлоўскі пад гэтым позіркам неспакойна паварухнуўся, глуха кашлянуў.

— Цікава ўсё-ткі, што ж думаюць афіцэры?— выслухаўшы яго, прамовіў Чарняхоўскі.

— Што i казаць — вучыцца нам яшчэ трэба. Многаму вучыцца, — адгукнуўся парывіста Праворны, што сядзеў насупраць камандуючага.— Пралікаў, недаглядаў у нас нямала.

Ён, спяшаючыся, хвалюючыся, расказваў пра непаладкі ў рабоце сапёраў: «Таварыш генерал-маёр правільна гаварыў, што атака запазнілася. А па чыёй віне?.. Сапёры затрымалі!..»

Цяпер пайшла шчырая, усхваляваная размова.