Мейрхан Абдильдин: негелі мір. Вып. 22

Бір кні, азКСР А академигі, бізді азМУ-ды ректоры Т.Д. Даранбаева кірдім. Керемет жасы адам екен: «Айналайын, бл саяси нрседен арылып шыпаса, ерте алдынан шыады да трады» – деп, маан алалы партия комитетіне, тіпті болмаса облысты партия комитетіне бар деп, зі сол жатара телефон соа бастады. йтеуір не керек, біраз уаыттан кейін, Т.Д. Даранбаевты арасында азКСР А ядролы институтына кіші ылыми ызметкер болып баратын болдым. Бл жерде, таы да бір ол шын берген адам бар – ол ядролы институт директорыны орынбасары, кейін азКСР А корреспондент-мшесі болан, тамаша алым, жасы адам Д.К. Каипов. Осы аай радиоактивтік суле шыару лабораториясыны мегерушісі еді. Лабораторияа е алаш жмыса келдім. Бір-екі айдан кейін мені Д.К. Каипов Ленинградтаы КСРО А А.Ф. Иоффе атындаы физика-техника институтына за командировкаа жіберді. Бл институт Кеес Одаыы А е бір тадаулы институты еді. Мнда заманында В.А. Фок, Л.Д. Ландау, П.Л. Капица, Н.Н. Семенов т.б. данышпан алымдар жмыс істеген. Мені келген блімім – ядро теориясы блімі болатын, оны бастыы профессор Л.А. Слив еді. Ол зі бір жуас, адама жаны ашитын туір адам. Келе сала физиктерге тн «Ландау минимумы» дегенді тапсыра бастады. Бірте-бірте Ландауды барлы томдарын тапсырып, 1961 жылды 1 ыркйегінен аспирантураа тстім де, ылыми жетекшім профессор Л.А. Слив болып таайындалды. Мені диссертациялы жмысымны таырыбы «Ядродаы нуклондарды арасыдаы алды кштерді маызын зерттеу» болып бекітілді. Бл кезде 23 жастамын. рдастарым лі институт бітіріп жатан, мен болсам Ленинградта, ататы физтехте екі жыл жмыс жасап лгердім. Жадайым сондай жасы сияты еді. Ая астынан таы бір плеге шырадым. Істі мні былай. Мен айттым ой: Ленинградта екі жыл жмыс істеп лгердім деп. Осы кезде, бос уаыт кп болан со, мен зімні дипломды жмысымды ары арай жаластырайын. Осы жаластыру кезінде мені басыма екі идея келсін. Бл екі идея мені бкіл ылыми мірімні арауы болды. Бірінші идея – Эйнштейнні жалпы салыстырмалы теориясын (ЖСТ) Кн системасынаны космогониясына олдану. Мені ойымша, Кн системасындаы Кеплерді ш заы Ньютонны гравитациялы теориясымен тсіндіріледі, ал Кн системасындаы крделі задылытарды Эйнштейнні гравитациялы теориясымен, баса сзбен айтанда ЖСТ-мен тсіндіру керек деген идея. Екінші идея – бл гравимагнетизм. Белгілі алымдар Блэкет пен Вильсонны аспан денелеріні магнетизмі туралы айтан гипотезаларын арастыра отырып жне осы мселе туралы айтан Эйнштейнні кейбір пікірлерін еске тсіре отырып маан мынандай ой келді. Эйнштейнні ЖСТ бойынша: егер гравитациялы ріс уаыт бойынша згеретін болса, онда йынды гравитациялы ріс пайда болады. Мені ойымша бл олай емес. Егер гравитациялы ріс уаыт бойынша згеретін болса, онда магниттік ріс пайда болу керек. Расында, біз электродинамикадан креміз: электр рісі уаыт бойынша згерсе, онда йынды магниттік ріс пайда болады. Квантты механикада да осындай болу керек. Меніше, магниттік ріс ерекше асиеті бар ріс. Электр рісіні, ядролы рісті, гравитациялы рісті зінше жекеленген зарядтары бар, ал магнит рісіні жекешеленген магнит рісі жо. Магнит рісі баса рістерді уаыт бойынша згергенінде туатын ерекше осымша ріс. Осы идеяа сйене отырып, мен айды магнит рісі болу керек жне оны шамасын 10-5 эрстед болады деген болжау айтанмын. Мені «К единой теории магнитного поля вращающихся тел» деген маалама академик В.Г. Феснков жолдама беріп, «Доклады АН СССР» деген журнала жіберілді. Маала журналды редакциясына 13.10.1962 жылы келіп тсті. Біраздан кейін космосты ракета айда магнит рісі жо деген хабар келді де, мені мааламды кері айтарды. Арада бірнеше жылдар ткен со американды ракеталарды магнит рісін лшегіштері айда магнит рісі барлыын длелдеді жне ол біз болжаандай 10-5 эрстед екен. Сйтсе, Кеес Одаыны 2-ші ракетасындаы магнит рісін лшегіштер тым дрекі екен де, 10-5 эрстед магнит рісін анытай алмайды екен. кініші сол, мені маалам далада алды.

Мені осылайша ЖСТ мселелерімен ызыа-ызыа шылданып жргенімде, аспирантураны бірінші курсыны алай тіп кеткенін де байамай алыппын.

Жылды аяында институтта аспиранттарды аттестациялау комиссясыны жмысы басталды. Комиссияны бастыы УССР А академигі А.П. Комар деген шал мынадай екі шешім абылдау керек деді. Бірінші – Абдильдинді физтехты аспирантурасынан шыару керек. Себебі, бл аспирант бір жыл бойы ылыми жетекшісіні берген таырыбымен шылданбай, баса, ЖСТ мселелерімен шылданан. Екінші – Абдильдинні болашата зіне найтын ЖСТ мселелерімен шылдананы дрыс болар.

Мені алдыма иын Гамлет сраы пайда болды: бк не шік?