Дзённік суддзі Верасаўца

Справы аб знявагах мне асабліва былі непрыемныя. Станеш праводзіць дасудовую падрыхтоўку, і высвятляецца іншы раз, што і абвінавачваемы і пацярпеўшы адзін аднаго вартыя. Як у той прыказцы: абое рабое. Адзін слова — другі два ў адказ. I счапіліся, і пайшла сварка. Відаць, таму я так насцярожана паставіўся да Марка Кузьміна, які падаў заяву на Мацвея Пакацілу.

— Абразіў ні за што. Трэба ж! — Ён цераз сілу ўсміхнуўся, быццам хацеў сказаць гэтаю ўсмешкай, што яму няёмка быць тут, у кабінеце суддзі.

У судзе, калі разглядалася справа, Кузьмін распрануў паліто і паклаў яго побач на лаўцы. Пакуль праводзілася падрыхтоўчая частка працэсу, ён сядзеў задумлівы. Мне ўспомнілася: «У чалавеку павінна быць усё прыгожае: і твар, і адзенне, і душа, і думкі…» Хударлявы твар Марка Антонавіча быў сапраўды прыгожы — правільныя рысы, тонкі нос. Адзенне простае, але акуратнае: паношаны, добра адпрасаваны шавіётавы касцюм, свежая белая сарочка. А думкі? Якія яны ў яго, пра што?

Пакаціла сядзеў воддаль ад Кузьміна з такім выглядам, быццам ён быў прывінчаны да лаўкі. Расшпіліў свой жоўты кажушок, развёў крыссе. Апрануты ён быў у паласатыя штаны, запраўленыя ў валёнкі, сінюю суконную гімнасцёрку. Каўнер гімнасцёркі не сыходзіўся і зверху быў расхрыстаны.

Калі я зачытваў заяву пацярпеўшага, падсудны ўвесь час нездаволена ківаў галавой: маўляў, ну і лухта ж… Ці вінаваты ён? Праўда, сказаў непрыстойнае слова — дык Кузьмін жа да яго чапляўся.

Першым дапытвалі пацярпеўшага. Марк Антонавіч нетаропка падняўся, паглядзеў на Пакацілу.

— Дык вось, грамадзяяе суддзі,— пачаў ён,— ёсць у мяне ўнук Толік. Харошы хлапчук, я яго люблю. Ды і як дзяцей не любіць?..

— Гаварыце па сутнасці справы,— перапыніў я яго. Пры чым тут унук? Хто вас зняважыў, за што — вось аб чым расказвайце.

— Па сутнасці? То добра. Можна і па сутнасці. Ага, дык, значыць, Толік, унук мой… Хлапчанё такое дапытлівае, цікаўнае.

Я зразумеў: колькі не перапыняй яго, ён усё роўна будзе гнуць сваё — як задумаў, як вынасіў у сабе. Здараецца ж: хочаш хутчэй — будзе даўжэй. I я вырашыў не перашкаджаць, хай выгаварыцца. Часу ў мяне ў той дзень не бракавала, ды і падумалася, што імя хлапчука, мусіць, нейкім чынам звязана з гісторыяй, якую належала разгледзець.

Расказваў ён падрабязна, думкі свае выкладваў скрупулёзна. Потым Пакаціла даваў паказанні, пасля зноў Кузьмін — дапаўняў.

Што ж здарылася?..

Пасля цёплага бабінага лета ў тую раніцу ў горад раптоўна ўварвалася восень. 3-за Дняпра падзьмула сіверам. Зашумелі дрэвы, пасыпалася з іх лісце.

Выпіўшы чаю, Марк Антонавіч выйшаў у пярэднюю. Не спяшаўся. А куды ж яму спяшацца?

Кожны раз ён доўга глядзеў на сына, які збіраўся на работу. Бывала, марыў: дзянёк перадыхнуць бы. А цяпер не рад такім дням. Адно слова — пенсіянер… Па вечарах з нецярпеннем чакаў сына: можа, той з аўтабазы навіну якую прынясе? 3 аўтабазай жа, можна сказаць, звязана ўсё жыццё Марка Антонавіча, і ён па-ранейшаму, што ні робіцца ў гаспадарцы, прымае блізка да сэрца. Але сын не вельмі з ім гаваркі:

— Цэглу вазіў на будоўлю школы, «газон» — як звер…

Потым уключыць радыёлу: «Слухай, бацька, музыку, не сумуй!» А сам прыбярэцца ва ўсё новае і ў клуб, на рэпетыцыю. Вершы Ясеніна там развучвае. Ён і дома, калі чысціць касцюм ці глянцуе боты, дэкламуе. Пра тонкую бярозу, што задуменна загледзелася ў сажалку, пра неразумнае жарабя, якое неслася навыперадкі з паравозам…

Толькі і радасці цяпер у Марка Антонавіча, што ўнук Толік.

Перад тым як выйсці з кватэры, Марк Антонавіч павярнуўся, заглянуў праз расчыненыя дзверы ў залу. Толік стаяў ля стала, павязваў піянерскі гальштук і ў каторы раз сёння за раніцу паўтараў:

Знать, оттого так хочется и мне,

Задрав штаны,

Бежать за комсомолом.

Марк Антонавіч ганарыўся ўнукам: расце дасціпны, старанны. Не раз ён бачыў хлапчука такім засяроджаным і за іншым заняткам. Надоечы зазірнуў у гараж да сына, Толікавага бацькі. Той круціў у руках карбюратар. Толік стаяў убаку, шоргаў рашпілем па гумавай камеры — яе трэба было залатаць.

— Чаму сам не зробіш? — спытаў Марк Антонавіч у сына.

— Набіўся на работу, хай працуе.

— Ты ж, унучак, казаў, што касманаўтам будзеш.— Стары паклаў руку хлапчуку на плячо.— А, бач, да аўтамабіля цягнешся?

Толік зірнуў на дзеда знізу ўверх.

— Буду — і шафёрам, і касманаўтам буду. Хіба так нельга?

Унукаў адказ яму спадабаўся.

Цяпер Марк Антонавіч назіраў за хлапчуком з тым жа цёплым пачуццём, што і ў гаражы. Задаволена ўсміхнуўся, выйшаў.

На вуліцы парывісты вецер біў проста ў твар. Марк Антонавіч пастаяў ля веснічак. Жытуха!., Хочаш ці не — гуляй. А што радасці ад такіх прагулак? Душа работы прагне.