Дзённік суддзі Верасаўца

— Жыву я, грамадзянін суддзя, паціхеньку: ступ ды ступ, ступ ды ступ… Нікому не замінаю, нікога, можна сказаць, не трывожу. А гора вось усё роўна накараскалася,— забедаваў ён, перш чым расказваць пра тое, у чым абвінавачваўся.— Гора — яно бязлітаснае і нахабнае, спасцігнуць кожнага можа.

Гарбыль быў чалавек не старога веку. Высокі, ладна складзены, з рыжымі пышнымі вусамі пад тонкім кручкаватым носам, з учэпістым позіркам карых вачэй. Загаварыўшы, ён вельмі паныла згорбіўся. Я слухаў яго далікатную ліслівую гаворку, пільна ўглядаўся ў непранікальны для вока нерухомы твар, і мне здалося, што ў глыбіні вузкіх зрэнак прасвечвалася нешта жорсткае і калючае.

Працаваў Гарбыль кладаўшчыком райпрамкамбіната. Рана ён ад бацькавай навукі на свой хлеб узбіўся. Спачатку ў гандаль падаўся, крамнікам. Доўга ў перадавіках значыўся, але неяк праштрафіўся — аблічваў пакупнікоў. Зволены па ўласнаму жаданню. 3 таго часу — колькі год ужо кладаўшчыком. I ўсё было добра. Ды вось неспадзеўкі выткнулася непрыемнасць: налётная рэвізія выявіла недастачу дроту на дзесяць тысяч рублёў у старых грошах.

Расказаўшы суду пра ўсё тое, чым цікавіўся на допытах следчы, Гарбыль уздыхнуў, пачухаў патыліцу. Потым коса зірнуў на сваё плячо, стаў стрэсваць з яго перхаць. Як абтросся, кашлянуў у кулак, прачысціў горла і прагаварыў:

— Хваробаю змораны я. I яшчэ сказаць — неспакой томіць нутро, аж моташна. Саўсім няма зладу э нудой. Крыўды над сабой душа не церпіць.— Ён глядзеў на мяне так, як бы хацеў дазнацца, што я думаю, і маўчаў — аж трываць цяжка стала гэтую маўчанку.

— Вы сказалі, што дрот здалі кладаўшчыку райспажыўсаюза Антону Мялешку на часовае захоўванне. А чым вы гэта можаце пацвердзіць?

— Вось жа распіска, знайшлася. Столькі шукаў яе для грамадзяніна следчага, усё ў хаце перавярнуў, а яна за іконаю завалілася. Жонка, глядзі што, запраторыла.— Ён выхапіў з кішэні пажоўклую паперку, разгарнуў яе і, трымаючы ў працягнутай руцэ, ступіў да стала. У голасе яго чулася вінаватасць.— Калі б знайшоў яе, праклятую, дык і судовай прыкрасці б гэтай не спазнаў.

«Цяпер распіску трэба правяраць — а як? — устурбавала мяне думка.— Каб следчаму прад’явіў яе — той бы праверыў, таму лягчэй».

— Па складу райспажыўсаюза таксама рэвізія была, ніякага дроту там не выяўлена. Куды ён падзеўся?

— Гэта невядома мне. Хіба толькі к слову: Антон на гарэлку вельмі ласы. Спытайце — кожны скажа вам. Быў выпадак…— Прыкрыўшы далонню рот, Гарбыль неяк ненатуральна, тонка хіхікнуў.— Халасцякаваў тады яшчэ Антон. Собіла яму трапіць у вёску на фэст. Вечарынку граў. Ну і награўся. 3 першымі пеўнямі павалокся дамоў. За ваколіцу выбраўся, а далей — зямля, як параход у буру, захісталася, казаў. Дык ён прывязаў гармонік папругай да нагі і на карачках прыпоўз. Смеху тады было… А вы пытаеце, дзе дрот.— Гарбыль чамусьці адтуль, дзе стаяў, падаўся крыху ўбок, быццам некаму саступіў дарогу.

Мялешка знаходзіўся ў пакоі для сведак і не ведаў, што Гарбыль прад’явіў суду яго распіску. Пераступіўшы парог у залу, ён сарваў з галавы зашмальцаваную, няпэўнага колеру кепку, прайшоў і сеў побач з падсудным. Па зале пракаціўся прыглушаны смяшок. Нехта кінуў падначку: маўляў, ведае сваё месца. Падбадзёраны Гарбыль схапіў Мялешку за руку, пацягнуў да сябе:

— Бліжэй сунься, не саромейся. Раней сядзеш — раней выйдзеш.

— Устаньце, сведка. I зрабіце ласку, пастойце перад судом.

Ён ускочыў, заграбаючы крывымі нагамі, адступіў убок.

— Можна і пастаяць.— Вочы ў яго былі запалёныя, як бы ён не спаў некалькі начэй.

— Падсудны прад’явіў распіску, што вы атрымалі Ў яго на захаванне дрот. Атрымлівалі?

Мялешка журботна паглядзеў на Гарбыля і адвярнуўся. Чамусьці палез у кішэню пінжака. Рука яго заблыталася ў складках, ён сярдзіта выхапіў яе. Пакутліва зморшчыўся, глядзеў убок. Я паказаў яму распіску. Ён доўга чытаў, варушачы патрэсканымі губамі. Шырокі скуласты твар пакрыўся барвовымі плямамі.

— Ваша распіска?

— Наўродзь мая,— здзівіўся Мялешка і тут жа таропка дадаў: — А дроту я ніякага ў яго не браў.

— Тады раскажыце, чаму распіску выдалі.

Ён няўцямна маўчаў, усё роўна як не чуў, не разумеў усяго.

— Каму гэта інтарэс прызнавацца,— буркнуў Гарбыль.— Вядома ж, па галаве не пагладзяць.

Мялешка нечакана выпрастаў плечы — рослы, касцісты, з упартымі агеньчыкамі ў бляклых зрэнках.

— У яго, грамадзянін суддзя, нож. Ён такі, што і пад бок можа садануць,— устрывожана перасцярог Гарбыль.— Быў выпадак у маленстве…

Мялешка не звярнуў увагі на яго словы.

— Не ведаю, вось гэты самы Фядос,— ён тыцнуў сагнутым у кручок тоўстым пальцам,— да мяне ўчашчаў. А па якой прычыне я распіску напісаў — не вазьму ў толк. Памятаю, аднойчы дзяўчаты на вуліцы ў песнях сумавалі, а мы з ім за сталом сядзелі… Цыбуляй тады закусвалі… Памятаю, ён мне сшытак і аловак падсунуў, а астатняе з галавы вылецела.