Бабалардын жанырыгы

Жылкы четинде далай жайкы түндөр өттү. Жаадыраган сонун күндөр өттү. Жылкы четинде туруп жаратылышты кароо кандай сонун. Адамдын өлбөс өмүрү акырындап закым салып токтобой өтө берет. Ар бир жаратылыштын өзүнчө өлбөс түбөлүктүү ыры бар. Эки жакты карагылачы, жаратылыш койнун ачып түгөнбөй мемиреп келе берет. Жайдын сулуу түнү бат эле атып, улуу тоодон күн жаадырап чыга келет. Анан жаратылыш эне өзүнүн ырын ырдап кирет. Талааны эш туткан талаа канаттуулар учуп жүрөт. Учкул канаттуу айры куйрук асманда сызып баратса, курк-курк этип, азык издеп кузгун кайдадыр бир жакка шашылат. Түз жерде сары чычкандар ийин казып өзүнүн тиричилигин өтөйт. Дөбөлүү жерде суур ийин казып, чоп издеп ары-бери томураңдап чуркайт. Тигинде чакчыгай таш үстүнө чыгып өзүнүн өлбөс ырын ырдап жатат. Ушунун баары баатырдын көңүлүн көтөрүп турду. Ушул ыргак менен ал өткөн таттуу өмүрүн эстеп, унутпай кайра-кайра эскере бергиси келет. Бирок анын ич оорусу кийинки күндө улам күчөп кара жанын кыйнап келет. Дагы эмнелер өттү эле, өткөн баянды дагы эле көз алдынан сыдыра эскере бергиси келет. Баса анын күлүк таптаган жылдарычы. Баатыр Камбар Ата тукумуна өтө ынак болуп калды. Ал чабандес менен биригип, күлүк таптай баштады. Алгачкы таптаган күлүктөрү анча жеңишке жетип байгени алган жок, бирок кийинки күлүктөрү байгени бербей зымырап чыгып келип баатырдын атын алыска таратты. Ал жылкы кайтарып жүргөндө ар бир кулунду байкоого алып, анан ошол күлүктү кичине чоңойтуп саяпкерлер менен кеңешип таптоого алчу. Ошондо анын күлүктөрү казак, калмак, жана башка жерде жарышка түшүп байге алып бүтүндөй элди дүңгүрөтүп келгени анын эсине кайта-кайта, келип-кетип турду. Анын Алажорго, Актуяк, Торукашка, Алабайтал, эмне деген күлүктөрү бар эле. Айрыкча Мырзакулмырза Алажоргону минип башында кундуз тебетей, кийгени карышкыр ичик, бутунда өзбектерден алып келген маасы, колунда жылан боор камчы, жол менен жорго салдырып баратканда суктанбаган адам болгон эмес экен. Ошондон мындай деген ыр жаралыптыр.

Мырзакулдун Алажорго,

Миң жылкыгы бергис жорго.

Канаттуу күлүк экен деп,

Кабары кеткен оң солго.

Мырзакулдун Алажорго

Чуркаганда караандатпайт.

Арыбай чуркап алганда,

Артында гана чаң калат.

Башкаларга алмашкыс

Баасы бар анын миң аттык,

Айбандан башка жаралган

Алажорго тулпар жарыктык.

Ошол Алажоргону кимдер гана сурабады. Баардыгы сурашты бирок бир да кишиге бербеди. «Алажорго минген айдыңдуу кез өткөн экен»– деди. Ал жылкынын жанында туруп көп нерсени ойлонуп жатты. Анын Актуяк, Торукашка күлүгү дубан жарган биринчи күлүктөрдөн болду. Бир жолу биринчи байгеге жүз кой, он беш жылкы алган күнү эсинен кетпей калыптыр. Мырзакулмырза ошол байгенин баардыгын элге таратып берип, журттун алкышын албадыбы. Баатырдын күлүгү чыгып келгенде токмо акын аны туура бир саат мактап ырдаган. Ошол төкмө акындын ыры элдин эсинде унутулбай калыптыр. Баатыр токмо акынга байгеден алган жыйырма кой жана бир жылкыны бөлдүрүп бергени анын эсинен кетпей калыптыр. Байгени алган жер Нарындын Ийри Суусу деген аймак эле. Ошол байге алган жерден, баатырдын турагы Калак Ташка чейин анын жигиттери айлананы дүңгүрөтүп улак тартып келгени жалпы жумурай журттун эсинен кантип кетсин. Кетпейт го.

Жылкы жанында баатыр ушуларды эстеп турду. Баарын унутуп салса да ушул күндөрдү кантип унутмак эле. Жылкы жаныбар өтө сезимдүү келет. Баардык жандыктардын ичинен аны акылдуу дегени бекер эмес го. Алар күн суукта шамалдын багытын даана сезет. Суук болчу учурда, өйдөлөбөй ылдыйлап, шамалдан сактанып буйгат жерди байырлайт. Ал эми салкын учурда кар тееп оттоп өйдөлөйт. Тээ арыда ата-бабалардын ыйык мүрзөлөрү. Санжыра ошолорго барып такалып, ошолордон башталат. Айрымдары кимдики экенин да белгисиз. Мезгил өтүп айрымдары түз жерге айланып баратат. Баатыр ойлоду биз дагы ушулардын катарына келебиз го… Булар деле бир кезде тирүү жүргөн жан эмес беле… Алар дагы биз сыяктуу жылкы кайтарып, жоо менен күрөшүп, ата бабасы өскөн жерин сактаган адамдар болчу… Ал сыдыргыга салып баарын баарын эстеп турду. Эстебегенде кантмек эле. Кийинки учурда анын ич оорусу өтө күч алып баратат. Көп жерге көрүндү, бирок айла болбой койду. Анын башына «ушул оору менин башымы жеер бекен» деген ойлор келет кетет. «Жылкы катарбай эле койчу»– десе болбоду. Балким сергип кетеермин деп ойлоду. Бирок ичи дале кичинеден сыздап айыкпас дартты белгилеп турду.

Топ жылкылардын ичинен жарыктык Кула айгыр мыкты жаныбар бир дагы жолу карышкырга алдарган эмес, өтө сак жаныбар. Карышкыр келсе аны кууп жоготот. Жылкы четинен башка киши көрүнсө да кишенеп адамдарга кабар берген эстүү жаныбар.

Анын эсине дагы бир окуя келди. Сыдыргыга салгандай баары келип-кетип турду. Ал мындан үч жыл мурун өткөн бир элести эстеди. Ал жылкычылар менен жылкы четинде жүргөн. Көп өтпөй арыдан Боштайдын уулу Алышпай акырын ышкырып Мырзакулмырзаны чакырды. Бул экөө бирге өскөн теңтуш эле.