Бабалардын баяны 2

Жыгачтарды жыгачка,

Жылмалап келип аштаган.

Байма-бай шашпастан,

Баш аягын кынаган,

Көлдөй болуп толкуган,

Көлөй ата уста эле,

Жыгачка жан киргизген,

Тынбай кечке иштеген.

Тыным албай иш менен

Боюу узун колдогой,

Денеси бүт тарамыш.

Маани бербей кеп сөзгө

Күлүп коёт жылмайып.

Бабы келип калганда,

Манас айтып бакылдайт.

Бүткүл элдер чогулуп,

Өзүнчө эле салтанат.

А комузду так кайрат,

Бүт күүлөрдү черте алат.

Той аш болуп калганда,

Эрмекке аны алпарат.

Айың ушак сөздөргө

Анча маани бербеген.

Жаштарга үлгү болуп,

Жан-дүйнөсү эң кенен

Сөзгө сараң, ойго бай,

Күлдүргүч жагы бир далай.

Ата-баба тарыхын,

Алыскынын баянын,

Такыр унут калтырбай,

Арыбаган кеп кылып,

Айтаар эле баяндайай.

Боюу бийик Медеттин,

Эр эңишке түшчү эле.

Алышкан адам тең келбейт,

Аттан алып түшчү эле.

Далай жолу эр эңишке,

Түшүп жүргөн эр эле.

Мындай баатыр жок болчу,

Жаралган адам пендеде.

Кулет менен Түмөнбай,

Санжыраны көп айткан.

Сабалатып токтобой,

Жорго сөздүн чечени,

Чебер сүйлөп кептерди.

Алардын айткан сөзүнө

Ашык болгон нечени.

Санжыра менен жомоку,

Сабалатып так айткан.

Көксөөсү канып укканда,

Көп адамды таңкалткан.

Сейит ата куш таптайт,

Аңчылыкка эң жакын.

Ак бараң мылтык асынат,

Аркар, кийик, кулжа атат.

Илбесинди кармаган,

Ит агытып, куш салган,

Көл эмес аркы Нарындын,

Бүт аймагын аралаган.

Карышкыр менен илбирсти,

Канчасын ал кармаган.

Колу ачык берешен,

Кожожаш мерген атанган.

Балдарынын ичинен,

Язбек ата тың чыкты.

Башкасынан өткүр болуп,

Батыл сүйлөп чындыкты.

Ага бирөө сөз кайырбайт,

Айбатынан жалтанат.

Далай ишти өзү чечип,

Дайым баарын башкарат.

Бажы-бажы бат айтат,

Кыябына жакпаса,

Кыйкырып чатак чыгарат.

Баястандын жети уулу,

Ар өнөргө умтулду.

Ынтымактуу ар маалда,

Бир-бирине баш ийип,

Биригип жүрчү дайыма.

Бейпай бирөө тийишсе,

Берип койчу катыгын.

Бирди бирөө тийшпеген,

Биримдигине алардын

Ар дайыма көкөлөгөн,

Аброюу ыйык атанын.

Энесинен айрылып,

Жашын төгүп кайгырып,

Жети бала жетим калды,

Жетип жатты балдарга,

Жетимдиктин залалы.

Эмне кылат Атаке,

«Балдарымы багам»-деп,

Ары-бери чапкылайт,

Балдар болсо бой тартат.

Жашоо үчүн бардыгы,

Жанды үрөп тырышат.

Жетөө эркек, үчөө кыз,

Жетим калды ээрчишип.

Ата аларды жетелейт,

Балапандай телчитип.

Кичи эне ал оорулуу,

Кечке чейин иш менен

Башы айлаып, көңүл чөгөт,

Ар дайыма иштеген.

Ал кезекте турмуш оор,

Көрө албаган душман көп,

Каршы чыгып арадан.

Жашоо деген түйшүктүү,

Жокчулук кез аралаган.

«Уулдарымы багам»-деп,

Баястан ата чарчады.

Жашоо үчүн жетиштүү,

Бар эле бирок чарбагы.

Аралап жүрүп ой-тоону,

Аппак кийим кир болду,

Тайгалантып жөн койбой,

Тагдырдын жолу ошондой.

Жууп береер киши жок,

Көйнөктөрү кирдеди.

«Үй-бүлөөнү багайын»,

Арып кетти иреңи.

Оор жуттан аман калган,

Айдыңы ыйык атанын.

Жакшылыкка асыраган

Эки бээси бар эле,

Сары бээ менен Кула бээ.

Аны уулдары саачы эле.

Көнөктөгү саамалын

Сабага куйуп кымызын.

Балдарына тамак-аш,

Бээ кымызы дары да,

Кыргыз ансыз жашабас.

Күндөрдүн бир күнүндө,

Түндөрдүн бир түнүндө.

Сары бээ менен Кула бээ,

Сай жээгинен көрүнбөйт.

Жылып аккан суу ичип,

Жылга менен өрдөбөйт.

Бээлерим эмне болду?-деп,

Язбек ата из кууду.

Из кууп отурса,

Аңдоо салып байкаса,

Саяктардан Сакыбай дегени

Ошол уурдап алыптыр,

Аңдып келген из кубар,

Аны да байкап алыптыр.

Акыры жогун таап алды,

Язбек ата токтоно албай,

Сай менен капталдай,

Саякка жетти салпылдап,

Этек, жеңи далпылдап,

Язбек ата Сакыбайга:

– Эки бээми бер,-деди

Багайын,-дейт, жандарды

Жетим калган балдарды.

Саяк анда кеп айтты.

Кеп айтканда,-деп айтты:

– Менин да малым жоголду,

Болгон экен силер колдуу,

Эки бээңи билбеймин,

Көрбөгөн соң не деймин

Язбек менен Алыбек,

Каары келди Саякка.

Күн уйкуга батканда,

Ай жылдыздар асманга,

Акырындап чыкканда,

Саяктын бээсин байлап алды,

Ага кошуп бир өгүзүн,

Түн ичинде союп салды.

Жапа тарткан жетимдер,

Жаш шорпого марыды.

Эч дарегин билгизбей,

Этти бекем жашырды.

Кара атын камчылап,

Саяк келди салпылдап,

Эртелеп издеп бээлерин,

Баястандын үйүнө,

Барып калды бакылдап.

Куугунчу айтты из шегин:

– Кагылайын уландар,

Бугу энеден туулгандар!

Из келиптир үйүңөргө,

Бээми ылдам көрсөткүлө,

Уландар анда кеп салды,

Кепти туюук баштады:

– Жоголгон малды билбейбиз,

Билбей туруп не дейбиз.

Сары бээ менен Кула бээни,

Сандалтпай ылдам, -бер деди.

Уурусуң да ашынган,

Ушунчаңда кет!-деди.

Алыбек менен Язбектин,

Жини келди каарданып,

Өздөрүн бирок карманып.

Язбек ата кеп айтты,

Барк, барк, этип бек айтты:

– Бээңи кайдан билебиз,

Аркы жактан издегин.

Билбеген соң не дейбиз.

Язбек ата каарданып,

Барк, барк, этип бек айтып,

Сөз менен кагып саякты,

Анысы да эп болду,

Шамыраңдаган саякты,

Шаңшаңдаткан окшоду.

Саяк болсо жинденет,

Үзөнгүнү теминет.

Кашка атын камчылап,

Кара жолдо желдирет.

Бир эмес үч эсе,

Тартасың эми айбыңды.

Көрсөткөнгө кордукту,

Бийге барып кайрылды.

Бий болсо Баястанга,

Чабаганды чаптырды.

– Карайын,-деп бул ишти,

Кабарчыдан айттырды.

Баястан ата сабылып,

Тагдырына таарынып,

Келип бийдин алдына,

Башын ийип бүгүлдү,

Жерди карап жүгүндү.

Улук бийдин алдында,

Мындай деген кеп айтты:

– Кемпирим өлүп калдыбы,

Өз башыма үйүп арманды

Кийимдерим жуулбай,

Топ балдарды бага албай,

Менин жайым ушундай.

Айланайын кудай ай!

Айлам кетти аял жок,

Аппак койнок карарды.

Кантип багам балдарды,

Таппай турам айламды.

Кычышкан жаагын тырманып,

Бий айтты анда кыңылдап:

– Жакшы баккын,-дей салды,