Таямніцы полацкай гісторыі

Усцешаны лёгкай перамогаю цар спярша дазволіў палачанам бязмытна гандляваць, судзіцца ў ратушы сваім судом і на тры гады вызваліў іх ад падаткаў Ухваліўшы спаленне стральцамі «шкодных лацінскіх кніг», Аляксей Міхайлавіч даў Богаяўленскаму манастыру ўсе вёскі, раней перададзеныя каралеўскаю ўладай католікам. «Ачто собйрано в Полотеске в ратушу на короля, — загадвала яго царская вялікасць, — с торговых, с проезжих, й всякйх людей, которые ездят мймо Полоцка со всякими товары водою, и сухим путем, й с Полочан, которые держат вино, и пиво, и мёд, пошлину с пустошей й с рыбных ловель, и со всяких угодий, й с мельнйц обрыные деньги, й ныне те сборы указалй есмя сбйрать на ратушу попрежнему, на нас велйкого государя; а к тому сбору выбратй им меж себя целовальников, кому можно верить, й тех целовальников прйвестй к вере…» Ашчаслівіў цар нашых продкаў і тым, што дазволіў «йм Полочаном, посадскйм людем, вйдя к себе нашу государскую милость, жйтй в домах свойх в Полотеске попрежнему, й во всем нам велйкому государю, нашему царскому велйчеству по вере по святому Евангелйю служйть, й всякого добра хотеть й йскать прйбыль».

Ніякай ахвоты шукаць цару прыбытку палачане не мелі, таму заваёўнікі шукалі самі. Першым чынам паводле даўняй завядзёнкі ўсё ў захопленым горадзе перапісалі і абвясцілі «йсконно» сваім. Вопіс Сафіі пачынаўся так: «Соборная церковь Софеи Премудрости Божии, строение прежних государей й велйкйх князей Московскйх…» (Вось жа не ведаўУсяслаў Чарадзей, што быў вялікім князем не полацкім, а маскоўскім!) Сярод перапісанага да меднае чары «в чом воск топят» царкоўнага багацця былі, між іншым, пяць куфраў з друкаванымі і рукапіснымі кнігамі і «со всякими литовскими письмами». Цару належала цяпер усё, нават дзверы — «на колокольнйце два колокола большйх, одйн в 100 пуд, а другой в 50 пуд, трй колокола по 30 пуд, и у церкви й у папертй трой дверй железные…»

Адрасаваныя цару чалабітныя малююць змрочныя, але каларытныя абразкі тагачаснага полацкага жыцця. Мешчанін Мішка, Карнілаў сын, Шнітка біў чалом у тым, што царскія людзі схапілі на дарозе яго зяця Рамана з таварам на сорак рублёў прывезлі ў Полацк і, відаць, каб не дакучаў просьбамі вярнуць тавар, кінулі на 18 тыдняў у вязніцу. Пасля ні ў чым не вінаватага Рамана абмянялі ў Дзісну на палоннага маскоўскага стральца, прычым за гэта здзерлі з цесця сорак талераў і сем залатых чырвонцаў.

Вынаходдівасць акупантаў у рабунках не ведала межаў У корчмах стральцы вымагалі «за так» паіць іх мёдам. Незадаволеных гэткай формай разліку білі бізунамі і катавалі агнём. Не баючыся Божае кары, стралец Асташка Іванаў «со товарйщи» ўкраў у папа Івана з саборнай Сафійскай царквы срэбны пас і пару караляў — жамчужныя і «чырвоныя». Ва ўдавы Матронкі Есіпавай стральцы рэквізавалі «девять блюд цыновных, да стопу цыновую ж, да лйхтар медной тройной, а цена блюдам, стопе й лйхтарю 5 рублев».

Не грэбаваў рабункамі і сам пастаўлены царом ваявода Мікіта Вельямінаў Полацкі лаўнік Васка, Міхайлаў сын, Свянціцкі біў чалом на ваяводу, што той «сторговал часы серебрены позолочены, а цена часам 20 ефимков й 3 ефимки й за те, государь, часы уплатйл он мне только 5 ефймков, а 18 не отдает». Мешчанін Цітко Іванаў у ліхалецце закапаў на сваім падворку трыццаць рублёў дзве срэбныя чаркі і сёетое яшчэ, а як пачаў выкопваць, быццам зпад зямлі выраслі побач ваяводавы людзі і растлумачылі, што трэбадзяліцца, іначай ніякія грошы гаспадару ўжо ніколі не спатрэбяцца.

Вось яшчэ адна з полацкіх чалабітных таго часу: «Царю государю… бьет челом раба твоя полоцкая шляхтянка Гаврйлова жанишка Гославского Маринка Григорьева дочь. В прошлом, государь, году прйшол ко мне полоцкой прйказной йзбы подьячей Йван Матфеев во дворйшко мое, а я, раба твоя, в то число спала; и он, Йван, прйшед, положйл в йзбе образ на окно й сказал, бутто я, раба твоя, образамй окно зачйняю, й за то меня, рабу твою, взяли в приказ й в прйказе сажалй в чоп двожды й от того, он, стольник Мйкйта Ондреевйч Вельямйнов, взял у меня шубу рысью под сукном под красным с нашивкою золотою, й ожерелье было у той шубы рысье ж… Царь государь, смйлуйся, пожалуй!»

На чалабітных захаваліся царовы, кажучы сучаснай моваю, рэзалюцыі. Выгнаныя са сваіх дамоў лепельскія «девйцы законные католйцкйе шляхтянкй честные» просяць дазволу жыць пры кляштарах і сваіх маёнтках. Рэзалюцыя вельмі падобная да сённяшніх — «Отказать». Галоўная ж рэзалюцыя Аляксея Міхайлавіча, немаведама за што празванага Цішайшым, была такая: «Царское величество нйколй Полоцкого воеводства нйкому не уступйт».