Кии биирдэ олорор

Кыыча т р утуйбутун билбэтэ. Эмискэ хараын аа тстэ. Кини, тээн дуу биитэр нухарыйа сытан кннр санаатыгар дуу, Томмоту крд. Хомойбут, хоргуппут, кэлэйбит Томмоту. Кини хайдах ити туунан санаабатаа эбитэй? Уол бгн, сарсын Кыыча дойдулаабытын истиэ эбээт уонна туох дии саныаай? “Суонда киирэн миигин кнэн тааарбытын хантан билиээй? Ыллам ону киниэхэ эппэтэх баайыта ини. Миигин крээбит диэн ама итээйиэ дуо? Мин куораттан барыахпын, кинилэртэн, балыыатааы ыарыахтарбыттан арахсыахпын баарбатахпын кини билиэ суоа. Айахпар блээх кэлгиллэн айаннаабыппын да билиэ суоа. Оччоо итээйиминэ хайыаай? Оо, иэдээн да эбит! Туох баарар буоллун, кини эрэ итээйбэтэр, кини эрэ миигиттэн хоргуппатар ньии! Бу туох лгэр аана суох алдьархайай! Суонда, били урут мин таптыыр Суондам, иэдээн бн тэрийсэн, мин кэскилбин нт тэпсиэн, мин ыраас ааппын хараардыан, миэхэ дьон итээллэрин тнэрсэн баран, ити кхс бгдьллн иэр дии. Оо, дьон, санааыт тоо бачча харата, хараата срэй, срэххит тоо бачча дьэбирэ, тымныыта бэрдэй! Оо, абакка да буолар эбит! Туох истиэ-кр баарай?”

Кыыча кэлгиэлээх атаынан, трллэ тэн баран, нксллбт кхс тэптэ. Суонда соуйан эргиллэ биэрдэ. Кыыс онно крбтэ: Суонда икки хараа дьолтойо испит, эттээх иэдэинэн дьэкир таммахтар субуспуттар. Бу айан киниэхэ дааны чэпчэкитик тиксибэтэх, суолу быа ытыы испит быыылаах. Ону крн, кыыс срээ “атый” гынна.

Суонда, ытыы олорорун йдн, сиэинэн сирэйин туора-маары сотунна. Кыыча мхсн тиргилиннэ. Суонда атын тохтотто, бобуосканы йд. Кыыс хараынан “ср!” диэн крдст. Крд дуо – модьуйда. Суонда туран кыыс айаын босхолоото, кэлгиэтин срдэ. Кыыча дэлби томут эбит: срллэн олороот титирээн дьигиийдэ. Кыыы кн хайыы-йэ киээрбит. Хара тыа суолунан иэллэр эбит.

– Ха… хан…на… кэл…либит?.. Бу Мэл… дьэхси дуо?

Суонда тохос гынна.

“Ырааппыппыт дааны…” – дии санаата кыыс.

– Суон…таа… Тннх… Куо…ракка… рэниэм… Доотторбор… Абыраа, тннх… Суон…таа!..

Суонда тбтн илгииннэ.

– Суонтаа, тннххэниий!.. Аын даа!..

Суонда сс кскэ илгииннэ.

Аккаас. Булгуччулаах аккаас. Суонда хаан дааны эппит тылын кэспэтин Кыыча билэр. Кини тойонугар Аргыылапка кыыскын тааарыам диэн эрэннэрбит буоллун да, ону толорор. Тылын толорбокко хаалларыан кэриэтин л. Ону ааан кыыс кини хараар сс атын санааны аахта: “Эн кыраын. Эйиэхэ туох чгэйин бэйэ да билбэккин. Ону аа билэр. Эн куоракка хаалары куаан, дьиээр тахсары ордук. Эн миигин мн эрээри, мин эйиэхэ тн баарабын”. Хайдах да элэ-была тылы этэн Суонда санаатын тттр хайыыннарар кыах суох.

Ол да буоллар Кыыча, суолунан тттр срэргэ сананан, сыараттан ыстанан тстэ. Суонда, баар, бэркииэ, кыыс тылын быа гыныа суоа… Кыыча, кйбт атаар кыайан уйуттубакка тэмтээкэйдээн баран, саардыы иннин диэки нхтээн эрдэинэ, Суонда бобо харбаан ылан бобуоска иигэр аста.

– Ыы-ыы-ы! – диэтэ кини дьиэк биэрбэттик.

Дьэ ити… Ити аата киниттэн мчч туттарбаккын…

Суонда сыаратыгар олордо, атын соруйда.

– Суон-да-а-а!.. Кр…д…бн!.. Аат…та…абын!..

Суонда эргиллибэтэ. Арай кхс эбии нксйдэ.

Кыыча тобуктаан кинини моонньуттан кууан ылла:

– Суон-да-а!.. Оо, йдбт тугун срэй!.. Истиий даа!..

Суонда бгдьллбт кхс дьигинээтэ. Кыыча марылаабытынан ол кскэ умса тстэ.

Хаардаах хара тыа дьиппиэрэн, боруоран барда.

10

Сурах туохтан скрй? Сороор чахчы суолга олоурар, ону ким эрэ кэпсээбититтэн таранар. Сороор туохтан трттэммитэ, кимтэн сааламмыта биллибэт буолар. Ии кэриэтэ трд-тбт, ууга-муура кстбэт идэлээх. Арай айан тыала айаарбытыттан, сиккиэр тыал сибигинэйбититтэн скээбит бэйэтэ дуу диэх айылаах буолар…

Кыыча рээр кэлбэтэх манайгы кнэ айдаана суох ааста. Студентка кыратык ыарытыйан эбэтэр ыксал кыалаланан уруогун кттэрэ манан дуо? Онон паартаа кыыс миэстэтэ кураанах аайан турарын ким да соччо аахайбата. Арай Томмот хараа сотору-сотору ол кураанах паартаа инэр уонна староста уол таабылыгар кыыс араспаанньатын туугар кэтии бэлиэтин субуччу тарта.

Иккис кн улахан биримиэнэ саана соумар сурах техникуму саба срдэ: Аргыылаба рнэргэ крээбит . Дойдутугар да буолбатах, дьонугар да буолбатах – рнэргэ. Бэл Кыыча сыараа кэлгиллэн сытан наар куаанын талан санаатаына дааны итинник диэхтэрэ диэн санаа йгэр киирбэт этэ. Ити сураы бастаан кыргыттар биллилэр. Кыыс аймах биллэ да, р буолсу дуо – харааччытааар тргэнник кылаас кылааы тилийэ ктт.

Томмот, ити сураы истээт, соуйан, дйн, мээнэнэн крн турбахтаата. Кини йгэр батаран йдн хайдах да сатамньыта суоа. “рнэргэ крээбит”. Ким? Кыыча! Уол итини ким хантан истибитин быаара сатаата. Уолаттар, кыргыттар бэйэ-бэйэлэригэр аарсан истилэр. Томмот ээ мэндиэмэнтэн аллара тстэ, аллараттан э таыста, кылаастан кылааы кэрийдэ да, тугу да кыайан чуолкайдаабата. Ким эрэ эппит, ким эрэ истибит, ким эрэ кэпсээбит. Кимэ да чопчута биллибэт. Алдьархайдааа диэн сс атын. Бииргэ рэнэр оолоро ити ынырык сураы тута итээйдилэр, буолуох буолбутунуу ииттилэр: баай кыыа баайдарга, р кыыа рнэргэ крээтээ дии. Онуоха кии дьиктиргиээ туох баарый? Хата т эмэ хаайса-буойса сатыыр рднэн кмскээр, сс комсомолга киллэрэргэ дьулуар дьон бааллара. Ол дьоннорго кээлтэ буоллун.

рэх бттэ. Студеннар танан тараан эрдэхтэринэ таырдьаттан киирэр аан диэкиттэн саалар иилиннилэр.