Кии биирдэ олорор

“Оо, Томмот, Томмот!.. Миигин итээйэин буруйга-сэмээ тиксэн эрдэи. Миигиттэн сылтаан доотторгуттан туора крлннэи. Крлл да турдаа. Мин эйиэхэ хаан дааны атын оолорго этэр эйээс тылбыттан ордугу эппэт, кинилэргэ мичээрдиирбиттэн атыннык мичээрдээбэт этим. Ол эрээри, итээй, срэим саамай кистэлэ муннугар эйиэхэ иститэн исти иэйии – кии кииэхэ тылынан сатаан эппэт иэйиитэ уйалана сылдьара. Эн миэхэ бары атын оолортон ураты эти. Эн Томмот эти. Эн истибэккэр, бэйэм дааны истибэппэр тн тээн мин эйиэхэ дьикти нарын тыллары этэрим. Эйигиттэн кистээн, бэл бэйэбиттэн дааны кистээн мин эйигин таптыыр харахпынан кррм. Эн мин Томмотум эти. Эн бэйэ ону билбэтэргин дааны. Бэл мин бэйэм бэйэбэр ону билиммэтэрбин дааны. Мэлдьитин. Куруутун. Суох, ити сымыйалаатым. Мэлдьитин буолбатах. Кэлин миэхэ ити курдук, мин эйигин кн, халлааны крхпттэн билэрим курдук санаа скээбитэ. Мин эйигин бастаан атын оолортон соччо араарбат этим. Былырыын, саа рэнэрбит саана, Томмот Чыычаахап да, Сэмэнчик Долгунуоп да миэхэ син биир курдуктара. Бэйи эрэ, туохтан сааланна этэй мин эйигин атын доотторгуттан арааран крр буолбутум? Туохтан? Кии кииэхэ сыыана уларыйара, киниэхэ саа иэйии скээинэ хайаан да туохтан эмэ сааланар трттэээ буолуо дуо? Билбэтим. Сороор, баар, суоа буолуо. Мккспэппин. Таммахха таммах эбиллэн, крлгэн быыты тоо ктрн кэриэтэ буолуо. Оттон эн биикки сыыаммытыгар, чопчута мин эйиэхэ сыыаммар, уларыйыы сааланыыта баара. Чахчы, баара. Бэйи, хайдах-хайдах буолла этэй?..”

Бастаан рэнэр кннэригэр техникума атын рэнээччилэртэн барыларыттан ойуччу турар блх скээбитэ. Ким да ону тэрийбэтээ, бэйэтэ дьаалатынан скээбитэ диэххэ сп. Онно мааны таастаах, эмис-тот сирэйдээх, кыанар дьон оолоро тмсбттэрэ. Уон биэс-алта уол, кыыс. Кыыча кинилэргэ сыстыан соччо дьулуспатар дааны, бэйэлэригэр ыыралларын, угуйалларын аанньа чугасаан хаалбыта. Кинилэртэн ураты ким да кинини бэйэтигэр кытыара сатаабат этэ. Ити блхх сыстыаат, Кыыча ньылбаарыччы тарааммыт, уос-тиис оостуммут мааны уолаттар-кыргыттар аныгы олоу, аныгы сууту-сокуону, быыыны-майгыны барытын срглээн, гэргээн сааынаалларын, сблээбэтэр да, кн ахсын истэригэр тиийбитэ. Кинилэр абырахтаах сиидэс ырбаахылаах, трк ыстааннаах, ынах этэрбэи бэллэччи анньыммыт тыаттан саа киирбит дьадаы оолору, ол оолор аалаларын, кэнэннэрин, нууччалыы млтхтрн, дорооболоору, баыыбалыыры да сатаабаттарыгар, тойон эрбэхтээх смйэлэринэн ыга тутан сыытыылларыгар тиийэ кл-элэк оостоллоро. Кырдьык, кинилэр симэнэ-киэргэнэ таналлара, дорообону-дыраастыйы да сатыыллара, имигэстик клллэрэ, тупсаайдык ыллыыллара, нууччалыы уулуу суккуйаллара, сахалыы сааралларын дааны саатыргыыллара.

Итилэр ортолоругар биир Пана диэн уол баара. Бл умнаын диэкиттэн. Бэрт сэниэ кии оото. Эппит-тыыммыт, кэлбит-барбыт сытыы уол. Ол уол Кыычаа иээниир идэлэммитэ. Кыыс ону трт чугааппат этэ. Кини рэнэр сылларыгар ол-бу ухаасыбайдаыыга аралдьыйбат кытаанах санаалааа. Былырыын, манайгы курска эрдэхтэринэ, ктп бырааынньыгын биэчэригэр, ол Пана айаар арыгы сыттаах кэлбитэ уонна Кыычаны кл барыах, сээкэйи сээргэиэх, кылааспытыгар киирэн олоруох диэн арахсыбакка эрэйдээбитэ. Кыыс крэнэ хааман куота сатаабыта. Табыллыбатаа. Уол адьас сымала курдуга. Томмот ол киээ дьууурунай эбит этэ: сиээр кыыл таастааа. Айаалыы сатаан Кыыча дьиэлииргэ быаарыммыта. Иккис мэндиэмэнтэн кирилиэинэн тэн эрдэинэ Пана ситэн харытыттан харбаабыта уонна э соспута. Кыыс, кыыытыттан ытамньыйа сыа-сыа, чирэкэчиспитэ. Уол кнэн кинини киилиии дуо: э ньылбы соон тааарбыта. Онуоха Томмот баар буола охсубута. Уолу санныттан эргилиннэри тардыбыта:

– Ыыт!

Пана, кыыы ыыппакка туран, Томмоту сэнээбиттии эттэн танары крбтэ, онтон аллараттан р крн тааарбыта.

– А эн кто такой? – диэн сиргэммиттии чараас уоун хаанньатан нууччалыы саарбыта. – Тебе какое дело? Она моя барышня. Понимаешь ли ты слово “барышня”? Ну, она моя девушка. Понятно? Ну тогда уходи. Прочь!

– Кини миэнэ да буолбатах, эйиэнэ да буолбатах, – Томмот тылларын биир-биир араартаан кытаанахтык эппитэ. – Кини – кии.

– Говорят тебе: уходи! Прочь отсюда, нищий, – Пана суоуранан тн тпптнэн дьохсооттоммута. – Ты по-онимаешь русский? Иль нет?

– Оттон эн маны йдгн дуо? – Томмот куттамматаа: ынан кэлбит Пана муннугар сутуругун лпптэ уонна кыыс харытын уол илиититтэн тл тардан ылбыта.

Анарааыта бабдьыгырыы тсптэ. Томмоту уолугуттан харбаан истиэнээ ыга аспыта:

– Я тебя проучу!

Томмот онуоха дааны улаханнык уолууйбатаа.

– Ыыт, – диэбитэ аргыый, киитин тарбахтарын биир-биир тттэн араартыы-араартыы.