Кии биирдэ олорор

Кыыс муннугуттан тахсаары гынан эрдэинэ эмиэ атахтар хоочугурастылар.

– Кинилэр баас… – эр кии саата тымныы салгыа хабырыйсардыы кыбдьыгыраата. – Хомсомуол буолан хончоноспуттара сптр кст… Ыттар… кэрэдэхтэр… ситииллиэ…

– Ар… гыый… – дьахтар саата сибигинэйдэ.

Клктэр субу тиэтэйэ-саарайа барыгылдьыан аастылар.

“Ыттар… кэрэдэхтэр… ситииллиэ…” Кыыча ити тыллар тлх лгэр кырыктаахтык, ннээхтик этиллибиттэрин бэркиээтэ. Ити саа иччитэ туохтан дааны инэн турбата, тугу дааны кэрэйбэтэ чахчы. Бу кии саа дорооннорун буолбакка, срдээх ынырык слн тарата сылдьарга айылаах… Ити слн комсомоллары, ол иигэр билигин техникум кылааыгар хаалбыт оолору утары тууланар ээ. Оо, алдьархайдаах да суол – кии кииэхэ итинник стнр, итинник ннрэрэ! Итинник стхх эмиэ ситинник эрэ рдэххинэ сатанар. Инньэ гымматаххына, кини эйигин ас оорууук дуо?.. Комсомолец уолаттар тыллара-стр мааын Кыыча истэригэр олус да дьэбир, хабыр этэ. Ол эрээри ити билигин истибитигэр холоотоуна, букатын атын, букатын сымна эбит…

Дьиэтин диэки хааман иэн, ууну-киэи эргитэ санаан, Кыыча улам уоскуйан барда. Кырдьыга, кини маннык буолуоа диэн уруккуттан дьиксинэрэ. Санаан да крдхх, Аргыылап баай кыыын кинилэр тоо ытыстарын рдгэр тэрэн ылыахтаахтар этэй? рээр чгэйин, лэттэн аккаастамматын иин дуо? Улахан эбит. Этэллэригэр дылы, контралар эмиэ чгэйдик рэниэхтэрин сп. Ол тугу да быаарбат. Оттон лэни ким барыта лэлиир. Оччоо тоо кинини бк итээйиэхтээхтэрий? Ити биир кии ннээхтик кыбдьыгыраан ааста дии. Хоонньугар быаы укта сылдьан, ити кии дьон крргэр кимнэээр минньигэстик мичээрдиирэ, кимнэээр революционнайдык араатардаан хаыытыыра буолуо. “Кэбис, итээйбэттэрэ, арааа, сп. Арай Чыычаахап миигин итээйэр… Оо, Томмот, т, кн срэхтээх мунаах, эйигин дооттору кээтэллэрэ буолуо ээ “баай кыыыгар йгн сйтэрбити” иин. Ол эрээри, Томмот, кэмсинимэ, мин эйигин хаан да, хаан да тэн биэриэм суоа. Миигиттэн сылтаан эн сирэй-харах анньыллыа суоа. Эн эрэлгин албынныам, эйигин хомотуом суоа. Оо, баыыба, Томмот, итээли иин! Эн мин туспунан дооттору билэллэриттэн ордугу билбэккин ээ уонна тоо итиччэ лгэр бигэтик, баар-суох доотторгун утары барар гына итээйэри бэрдэй! Хайдах тлхпнй мин эйиэхэ ити тн? Кэннибэр эн эрэли суоа буоллар, мин хайдах сатаан тыыннаах сылдьыам эбитэй? Оччоо бу тн ордук хараа, ордук тымныы буолуох этэ. Оо, махтал!..”

Кыыча им балай тымныыга хааман иэн ыстыык кырыытыныы сытыы, тымныы сааа кэтиллэ тстэ:

– Тохтоо! Киминий? Докумуоун!..

8

Эраст Константинович Соболев били Валерий Аргыылап кэлэ сылдьыаыттан ыла олоо огдолуйда. Кини эин арааы эргитэ санаан, аанньа утуйбакка, тн быа оронугар кулуннуу мхсн баран сарсыныгар лэтигэр нэиилэ кдй кхс эрэ тиийэн олордо. Ол олордоуна кнс сэкэрэтээр паапка тутуурдаах киирдэ.

– Табаарыс Соболев, личнэй дьыала анкетатыгар р армияа сылдьыбыт кэми чуолкайдык ыйыллыбатах. Хаааыттан хаааа диэри этэй?

Эраст Константинович сулбуччу этэн биэрдэ. Кини итинтэн куттаммат. Кини автобиографиятыгар тугу да кистээбэккэ суруйбута: ыраахтааы армиятыгар, р сэриитигэр, Колчакка сулууспалаабытын барытын. Онуоха кии иниээ, дьиктиргии саныаа суох буолуохтаах. Урут рнэргэ сылдьан баран билигин Кыыл Армияа сулууспалыыр кии кини эрэ дуо? гс. Кыыл сэриигэ киирэн кыргыыыларга аатырбыттар, Кыыл Знамя орденынан наараадаламмыттар дааны элбэхтэр.

Бэл саамай рдк байыаннай оргаа – республика реввоенсоветын састаабыгар ыраахтааы офицердара бааллар. Билигин лэит-бааынай былааа, Кыыл Армияа чиэинэйдик сулууспалыыр буоллаххына, уруккугунан сирэй-харах анньыбат. Соболевы куааннык лэлиир диэн ким дааны этиэ суоа. Кини чиэинэйдик сулууспалыыр. Итинник санаан, кини личнэй анкетатыгар итээс дааталары бэрт дбнк ситэри этитэлээтэ.

Дьэ онтон, дооор, аан сабыллаатын кытта Эраст Константинович санаата тттр бутуллан турбатах дуо! Сэкэрэтээр баыыбатыгар бааалысталаан хардараары айаын атан баран, ол аппыта аппытынан олорон хаалла. Бэйи эрэ, тоо кини личнэй дьыалатын ктхтлэр бгн? Бээээ, иллэрээ кн буолбатах – бгн? Итинник санаа йгэр кылам гыммытыгар били Валерий Аргыылап ньолбуах сирэйэ хараар кст тстэ. Онуоха атаын уллуаыттан тбтн оройугар тиийэ этин сааа бтнн тртэ тардан барда… Бээ-бээ… Ити барыта мээнэ тбэиэхчэ буолбатах быыылаах. Оччоо бээээ киэээи ыалдьыт уонна бг личнэй дьыала паапката ситимнээхтэригэр тахсар. Оччоо… Бээ-бээ… Били азиат дьиикэй кэтэбилгэ сылдьар эбит буоллаа. Киниэхэ ыалдьыттаабытын батыан кэлэн эмиэ крдхтр. Ол иин ити личнэй дьыалатын сргтэн, бэрийэн эрдэхтэрэ. ЧК военкома, военком секретарыгар эттээ. Дьэ иэдээн… Баар, тбэлтэ буолаарай? Ээ?.. Акаары, чиччик киилии айаын аллатан олорорун йдн, Соболев тииэ тииигэр охсуллан лаыргыар диэри сыаахтарын хам ыстаата. Хата хоско бииргэ лэлиир киитэ, военкомат хааайыстыбаннай чааын начальнига Курбатов, кырдьа барбыт хаччаай кии, крбт: кумааытыгар умса тспт. Суох, хайдах эмэ сибикилээн иккиттэн биирин биллэххэ табыллыыык.