Дарц

Сийна конверт схьа а даьстина, цу чуьра схьадаьккхина Iаьрбийн, оьрсийн меттанашкахь йаздина ши кехат Овхьаде делира Ахьмада.

– Дешал, Овхьад.

Массарна хозуьйтуш, кехат деша волавелира Овхьад:

«Iожалла тIаьхьа а хIоьттина лелаш хиларна, хьалххе хIapa весетан кехат йаздо ас. Суна хаьа, нагахь кхузахь сан Iожалла хилахь, сан лаам кхочуш а бина, накъосташа со винчу йуьрта валор вуйла. Шуьга ду xIapa весет, сан вежарий, кIентий.

Цкъа а молханан кIуьран хьожа а йаккхаза болу xIoкху масех йуьртара ахархой, цхьаьна а кхетта, паччахьан эскарех леташ эга боьлча, церан могIаршка ца хIоьттича, ца Iевелира со. Iийча, эхь дара суна.

Со леташ ву. Лета вайн а, вайн накъостийн а йукъарчу мостагIех, вайн массеран а маршонан дуьхьа. Хаац суна, со тховса лер а, кхана лер а. ХIумма а дац, дийнахь-бусий бIозза велча а! Ишттачу адамашна йуккъехь, ишттачу къийсамехь Iожалла тIеэцар ловзар ду!

Ахьмад, сан бераш! Со эвлайаъ вац хиндерг хаа, амма суна цхьаъ хаьа: мацца йагIахь а, цкъа ирсе зама йогIург хилар. Хаьа, оцу заманахь къаьмнаш, цхьана доьзалехь санна, вовшашца мерза, цхьабарт болуш дехарг хилар. Ткъа барт болчу доьзалера ийман-беркат, токхо, ирс цкъа а ца хеда. ИншааллахI! Цу Дала мукъалахь, оцу заманахь дехар ду вайн бераш, церан бераш… Иза боху соьга большевикаша, ткъа уьш догдика, къинхетаме майра адамаш ду, нехан ирсан дуьхьа муьлхха а халонаш лан, шайн синош дIадала чIагIо йина. Уьш иштта хиларх со тешна, хIунда аьлча цаьрца бу ас дуккха а халонашкахь, бохамашкахь зийна, даим суна тешаме хилла Петр, Николаз, Михаил, Датико, Кирилл, кхин дуккха а.

Паччахьан Iедална дуьхьал вайн халкъо бIe ткъа шо хьалха болийна къийсам хIинца а сацаза бу. Маса эзар къонах ваьхьна цо, маса эзар доьзал байлахь битина! Вайн жима халкъ ца ларадора шена тIетеIачу инзаречу ницкъаца, вайн барт бацара кхечу халкъашца-м хьовха, атталла вовшашлахь чоьхьа а. Iехошший, нуьцкъалий ваьшна дуьхьалдаьхна кхидолу къаьмнаш вешан мостагIий хетара вайна. Амма иза бакъ ца хиллера. Дерриг а цхьа пекъарш ду вай, Iедало, хьолахоша къацахетарца дацош. Даккхий а, кегий а – дерриг а халкъаш цхьаьнакхетча бен вайга бохалур бац мостагIий, йаккхалур йац ваьшна маршо.

Хаалаш, оьрсийн паччахьо вайн халкъера дIайаьккхина маршой, нийсой дерриг халкъан цхьабарт болуш гIевттичий бен йухайерзалург цахилар.

Петр, Николаз! Сайн даймахках а, халкъах а хаьдда, цаьрга туьйсу са а кхачийна, царах дог а диллина, со генарчу Сибрехь кIелвисча, дог-дикачу аш верзийра со сайн даймахка, сайн халкъ долчу. Ашшиммо, шуьшиннан накъосташа дIаайъира иттаннаш шерашкахь суна хьалха лаьттина Iаьржа бода. Шуна тIекхаччалц со ма-хиллара бодане, тиларчохь ду сан жима халкъ. Цуьнан бехк бац иза бодане, къен, дера, кхечу къаьмнех ца тешаш хилар. БIe шо сов хан йу иза оьрсийн паччахьо хIаллакден, хьийзо. БIе шо сов зама йу иза хьоладайша, церан йалхоша Iexo. Цара латточу харцоно, къелло дардина иза, тешам байъина дерригенах. Иза боданехь ду, цунна бихкина серлоне боьду некъ.

Ас доьху шуьшинга, сайна ца гинчу, ца бевзинчу, шуьца цхьа ойла йолчу берриг шун накъосташка а, цо дукха сатийсина, цуьнан дуьхьа цо дукха цIий Iенийна маршо сан халкъо йаккхалц, цунна вошаллин гIо деш цуьнца хилар.

Ахьмад, шовзткъе ворхI шо хьалха со Iожаллех кIелхьарваьккхина ахь. БерхIитта шо хьалха сан кIантана ден метта хилла дIахIоьттина хьо. Хьан лаамна дуьхьало а йина, эхарта суна дуьхьал ван пурба дац Iусманна.

Вайн везчу Дала барт цхьаъ бойла вайн халкъан цо маршонехьа латточу сийлахьчу къийсамехь!

XIapa весет йаздина Гати-Юьртара схьаваьллачу Абубакаран кIанта Iелас, 1331-чу шарахь, шаввал беттан 20-чу дийнахь».

Овхьад кехат дешна ваьлча, цхьана ханна тийналла хIоьттира цIа чохь. И сингаттаме тийналла йохийра Петрос:

– МостагIчун дIаьндарго тхох къастий хьо, тхан хьоме доттагI, революцин майра бIаьхо. Амма хьо даим тхан дегнаш чохь вехар ву. Хьо санна дуьнен чуьра дIaваьлларг леш вац цкъа а. Дерриг хьайн дахаран бехачу новкъахь харцонца къийсина, хьайн даймехкан, хьайн халкъан дуьхьа турпала летта, хьайца цхьана къомах, цхьана динехь боцчу гуьржийн ахархойн гIуллакхна хьайн са дIаделла хьо вицвийр вац оха, хьан каторгин накъосташа. Ахь Iамийна со халонаш эшо, къийсамехь майрра хьалха дIаваха. Иза суна цкъа а дицлур дац. Ахь, хьайн кIентий санна, лийринчу, везначу ас а, Николаза а дуй боу xIapa весет кхочушдан, хьуна дукхадезна xIapa хьан декъаза лаьмнаш маршадахарехьа латточу къийсамехь тхаьшшиннан берриг ницкъ, эшначохь синош а дIадала. Хьо тешна хилалахь, оцу къийсамехь хьан халкъаца Россин берриг тешаме кIентий хирг хиларх!

ШолгIачу дийнахь Iела дIa а воьллина, нах кешнашкара арабевлча, Iусман царнa тIаьхьа цIа а хьажийна, ша Iелин коша уллохь сецира Ахьмад.

«ХIан-xIa, Ахьмад, хьо вогIур вац соьца, – кошан борза тIе куьг а хьоькхуш, Iелин тIаьххьара дешнаш дагалоьцура цо. – Хьо кхузахь оьшур ву. Дарц дала герга ду, буьрса дарц. Буьрса дарц, мох баьлча, къоначу диттийн хьун таьIа, царна йуккъехь Iаламан ницкъо дахчийна къена, зоьртала пепнаш, нежнаш ца хилча. Хьой, сой саннарш хила беза, къомана тIе бохам беача…».