Агасфэр (Вечны Жыд)

Юнаму магістру фон Айцэну застаецца толькі паслухацца, ён падымаецца, ідзе. У хлопца ўжо пастарская паходка, думае хворы, такая разьмераная, разважлівая і ўсё ж амаль нячутная: нельга ўспалошыць грэшніка, пакуль яго ня ўдасца забрытаць. З кім-кім, а з жыдам пакумекацца ён патрапіць, думае й спрабуе намаляваць сабе перад вачыма, як мае выглядаць зь сябе той, у каго на горбе ўжо столькі гадоў, дрыгатлівенькі чалавечак са сьлязьлівымі вочкамі, зморшчаны, скурчаны й скуксабочаны, скура й косьці, а вакол яго смурод гнілізны й цьвілі. З такімі думкамі ён і засынае й прычынаецца толькі тады, калі чуе ў памяшканьні галасы й думае, што гэта яго сын, магістр, разам з жыдам Агасфэрам, ён падымае галаву, каб пабачыць іх; але гэта сямейнікі, а менавіта яго цёртая баба, Ганна, і старэйшы сын Дзітрых, а таксама дочкі Марта й Магдалена, ўсе з жалобай у вачах, жанчыны патузваюць хусьцінкі, а каля іх гер галоўны пастар Ёган Эпінус, прыйшоў-такі, каб палегчыць гаротніку апошнюю гадзіну, што хвораму зараз ужо зусім не дарэчы, бо ён яшчэ мае шмат у чым памеркавацца з кімсьці зусім іншым.

Але гер галоўны пастар Эпінус з тых, хто заўсёды стрымгалоў ляціць па сьледзе галоўнай задачы, няважна, каму наступаючы пры гэтым на пяты, а тут якраз прысьпела наставіць на правільны шлях душу, добра прэпараваную і падрыхтаваную ў даль-дарогу — пахвальны чын і служба дружбы звыш таго. І ён адсылае жонку й дзяцей хворага з пакоя, як вялікі птах шырокімі размахамі, бо для сьвятой таемнасьці споведзі прадпісана, каб ён быў сам-насам з грэшнікам. Пасьля падыходзіць да краю ложка, на якім ляжыць хворы, такі аціхлы й бледны, з потам страху на лобе, і загаворвае зь ім голасам, які гучыць, быццам ужо спатойбоч магілы:

— Калі прызнаеш ты, Райнгард Айцэн, што грашыў і раскайваешся ў гэтых грахах сваіх, дык адказвай — так.

Хворы моцна палохаецца пры гэтых словах, якія ён ведае. Няўжо зайшло аж так далёка, што я мушу адгарнуцца ад сьвету, калі яшчэ зусім не гатовы да гэтага; і дзе мой сын Паўль з абяцаным мне жыдам?

Галоўны пастар Эпінус хоць і не пачуў з вуснаў хворага ніякага «так», аднак прымае журботны позірк хворага ўгору да бэлек на столі за пажаданы адказ, строга кашляе й пытаецца далей:

— Калі прагнеш ты, Райнгард Айцэн, дараваньня тваіх грахоў у імя Ісуса Хрыста, адказвай — так.

Хвораму здаецца, быццам ён чуе галасы з гоману за дзьвярыма. Там яны ўжо за чубы пабраліся, хоць я яшчэ не ахалонуў; усё гэта пустая марнасьць і марная трата, а той хто павінен даць патрэбную мне пэўнасьць, дзе ён?

Усё яшчэ ня было ніякага «так» з вуснаў хворага, ня было нават слабенькага кіўка, але галоўны пастар Эпінус прымае стомленыя ўздрыгі павекаў у хворага за пажаданы адказ і задае сваё трэцяе пытаньне, самае цяжкае й сур'ёзнае, ад якога залежыцьме, ці гэты вось, прасьветлены і ўжо свабодны, праз хвіліну-другую ўзьнясецца ўгору да мілажальных анёлаў, і ён кажа ўрачыстым і прыглушаным тонам:

— Калі верыш ты, Райнгард Айцэн, што Ісус Хрыстос вызваліў цябе ад усіх тваіх грахоў і што дараваньне, якое я табе выказваю, ёсьць дараваньне ад Бога, адказвай — так.

Гэтым разам, аднак, на радаснае зьдзіўленьне гера Эпінуса, хворы спрабуе загаварыць, вусны яго варушацца, хрыплы шэпт, неразборлівы. Гер галоўны пастар нахіляецца да хворага, вухам да самых вуснаў, і разумее, што той кажа, а менавіта: «Дзе жыд? Дайце мне жыда!» — але ўсё яшчэ не разумее, што мае рабіць нейкі там жыд паміж тым, хто рыхтуецца Туды, і яго спавядальнікам? Таму ён думае, што дух хворага ўжо блукае, як гэта часта бывае пры сконе, і што цяпер ужо час дакладна адмераны на адпушчэньне грахоў і прычасьце, і хуценька шэпча absolve te, быццам ягоны язык пайшоў навыперадкі з чортам:

— У сілу наказу, які даў Гасподзь сваёй царкве, абвяшчаю табе, Райнгард Айцэн: усемагутны Бог умілажаліўся зь цябе й праз пакуты й сьмерць і ўваскрэсеньне Госпада Ісуса Хрыста даруе табе ўсе грахі. Аман.

І пасьпешна асяняе знакам крыжа й сьпяшаецца да дзьвярэй адчыніць, бо жонка й дзеці хворага павінны засьведчыць, што той паспытаў ад сьвятога прычасьця й сам стаў часьцінкай ад плоці й крыві Госпада, — апошняя вячэра перад далёкай дарогай на гэтым сьвеце; але толькі дзьверы з рыпам адчыняюцца, як у іх урываецца магістр Паўль, цягнучы за руку нейкага рыжага жыда й на ўсё горла абвяшчаючы: «Вось ён!» — і гэта ў вушы брату Дзітрыху й сёстрам Марце й Магдалене, а таксама жонцы Ганьне, апошняя ў моцным хваляваньні абураецца, што во якое нахабства, што во якая ганьба — задрыпаны жыдзюга каля чыстага хрысьціянскага адра.