Агасфэр (Вечны Жыд)

Кола ня можа выбіраць сабе каляіну, па якой коціцца, сказаў я, але фурман, які паганяе быкоў, можа яе памяняць. Таму не рабі так, быццам твой лёс табе прадвызначаны, а паўстань і змагайся. Ты бачыў, як народ зьбіраўся вакол цябе каля гарадзкое брамы й як людзі ішлі за табою, і ты чуў, як яны віталі цябе й што яны крычалі табе. Але калі яны ўбачаць, што ты даешся, як авечка, весьці сябе на закол, яны адвернуцца ад цябе, і ні ты ні я ня зможам закінуць ім гэтага ў віну.

Я прапаведаваў любоў, сказаў ён, любоў мацнейшая за меч.

І тыя, што пойдуць за табою, сказаў я, будуць хапацца за меч у імя любові, а царства, пра якое ты марыў, будзе кіравацца больш жорстка, чым рымскае, і не валадар абмывацьме ногі народу, а народ будзе гнуць шыю пад ступаком валадара.

Тады ён адсунуў мяне ўбок і ўзяў праснак і сказаў над ім дабраславеньне й разламаў яго на кавалкі й працягнуў мне й астатнім за сталом і сказаў, кажучы: Вазьмеце і ежце; гэта цела маё. Тады ўзяў ён келіх і напоўніў яго віном і дабраславіў гэта таксама й сказаў, кажучы: Вазьмеце й падзялеце яго паміж вамі; гэта кроў мая, якая праліваецца за многіх дзеля дараваньня грахоў.

І я еў і піў і разумеў марнасьць сваіх намогаў, і я бачыў, як ценем жальбы зноў замаркоціла твар рэбэ Ёшуа, і ён прамовіў: Сапраўды, кажу я вам, адзін спаміж вас здрадзіць мне.

Тут сярод вучняў падняўся гоман і страх і замяшаньне, бо яны не разумелі, як гэта — толькі што рабі прычасьціў іх ад цела свайго й ад крыві сваёй, а тут такое. І Сымон Пётр падышоў і, стаўшы за мною, нахіліўся да мяне й сказаў: Ты ляжаў на ягоных грудзях; спытайся ў яго, хто спаміж нас ёсьць здраднік.

Я мог бы сказаць яму, што вось яна й аддзяка, але я хацеў, каб гэта зрабіў сам рабі, бо калі б зрабіў ён гэта, дык яно было б першай азнакай, што ён бароніць сябе. Але рэбэ Ёшуа ўмачыў кавалачак хлеба ў напой з горкіх траў і працягнуў Юду Іскарыёту й сказаў, кажучы: Што робіш, рабі хутка.

Так спраўдзілася слова Люцыпара, які сказаў Юду, так хоча твой настаўнік, каб ты яму здрадзіў, дык здрадзь; і я падумаў, што чую глумлівы сьмех Люцыпара, але яго нідзе ня было відаць; і я адвярнуўся ад рэбэ Ёшуа, бо падумаў, хто здраджвае гэтак самому сабе, той сапраўды прапаў.

Сёньня я пытаюся ў сябе, а ці сапраўды ён здрадзіў сабе? Альбо ж ці не палягае веліч рабі на тым, што ён прайшоў да канца, які бачыў перад сабою? І што было б зь яго, калі б ён не адкінуў ад сябе паняверку, якую я ўнушаў яму?

А Юду Іскарыёта я адвёў убок пасьля трапезы й сказаў яму: З тваіх трыццаці срэбранікаў пакінь мне адзін за тое, што я прамаўчаў, калі Сымон Пётр спытаўся ў мяне.

Разьдзел дзевяты. У якім кандыдат Айцэн спазнае сілу слова, асабліва калі яно скіравана супроць жыдоў

Хто можа быць весялейшы за чалавека, які шчасьліва прайшоў праз выспыты? Ён пачувае сябе так, быццам у яго з сэрца ссыпаўся цэлы мех каменьня, ён радасна галялёкае, ну, хай сабе й не на ўсё горла, але глыбока ў душы, і можа вырваць паўтузіна дрэў, быццам яны тоненькія бадылінкі.

Пры ўсёй палёгцы й ажыўленасьці юны Айцэн, цяпер ужо амаль магістр, ні ў якім разе не забывае, каму запазычыўся на аддзяку: у першую чаргу Богу, ад якога йідзе ўсялякая ласка й мілата, у другую й пры гэтым адразу й шчыльненька за першай свайму сябру Лёйхтэнтрагеру. Богу ён прысьвячае прыгожую малітву, у якую ўкладвае ўсё, што ім рухала да, падчас і ў канцы экзамена, а было тое — вялікі страх, які Бог зьняў зь яго, і пустата ў галаве, якую Бог якраз у патрэбны момант запоўніў найвучонейшымі думкамі, і ўпакоранасьць сэрца, якую даў яму Бог, каб ён правільна ўразіў ёю герства прафэсароў і дактароў унівэрсытэта й на чале ўсіх добрага доктара Марцінуса й магістра Мэланхтона. Да таго ж яшчэ й файны вершык, складзены ім у добрай Лютэравай спохватцы:

Пара экзаменаў прайшла,
табе, мой Бог, за ўсё хвала.
Ад Бога жджы найлепшых рад,
пабожны пане кандыдат,
і Бог паможа даць адказы
на ўсе твае пытаньні зразу.
Дык слава Госпаду тварцу —
і Духу й Сыну і Айцу.