Агасфэр (Вечны Жыд)

Я стаяў у натоўпе й бачыў, як ён уваходзіць у Ерусалім, седзячы на асьляняці, як і прадказаў прарок, і яго доўгія худыя ногі заграбалі дарожны пыл, пакуль людзі не пачалі кідаць пад ногі яго жывёлы сваю вопратку. І я чуў, як людзі крычалі асанну, і некаторыя называлі яго сынам Давідавым і патрабавалі, каб ён павёў іх, як Давід павёў народ Ізраіля як цар і прарок, і многія беглі сьледам за ім, сярод іх і ўзброеныя, і казалі, блізіцца судны дзень, блізіцца канец іхняга прыгнёту. І я бачыў твар ягоны, і быў над ім як бы сьветлы німб, і адначасова як бы нейкім вэлюмам акрыты, і як бы вялікай журбою. І я ведаў, што ён думаў. Сёньня асанна, думаў ён, а заўтра ўкрыжуюць. А пра тое, што можа легчы на яго, пра тое ён ня думаў. Ён быў, як кола, што коціцца па каляіне.

І быў там нехта, на імя Юда Іскарыёцкі, зямляк рабі з Галілеі, але незвычайна зласьлівы й сярод іншых не заўсёды прыемных вучняў самы непрыемны. Зь ім я й застаў Люцыпара, калі яны сёе-тое абгаворвалі паміж сабою, і пра тое, што грошы вельмі ўпалі ў вартасьці і што яшчэ ўчора каштавала адзін медны грош, сёньня наўрад ці купіш за срэбраны дынар. Гэта, сказаў Юда, гэта хай будзе ягоны клопат; зборы рабі за ягоныя малітвы й прадказаньні й цудадзействы не стаяць больш ані ў якой сувязі з цэнамі на хлеб і мяса; дванаццаць жа вучняў па-ранейшаму хацелі харчавацца з агульнай торбы, якою распараджаўся ён, а тут яшчэ на парозе пасхальная вячэра, якая таксама вымагае на глыток віна.

Пакінь гэта па-за гульнёй, браце, сказаў я Люцыпару, заходзіцца тут пра Бога й пра ўсіх, якія ў Ягоным вобразе бездапаможна поўзаюць і шамшурацца навакол, і ты прыйдзеш з трыццацьцю срэбранікамі.

Ах ты анёлачак, сказаў ён мне тады, ты ўжо добра-такі выцерабіўся з глыбіні, ты ўжо па ўсіх пунктах сапраўдны збаўца чалавецтва. Я ведаю таксама, што нам той тут не патрэбен, шпіцалі высокіх установаў цікуюць за кожным крокам твайго рэбэ Ёшуа й перадаюць кожнае ягонае слова; але чаму нехта, хто ўкладвае ў справу сваё, не павінен зарабіць на гэтым грош-другі? І з гэтым ён павярнуўся да Юды Іскарыёта й сказаў яму: Вось, мой сябар тут думае, што я даю табе дрэнную раду. Дык вось я кажу табе, слухайся свайго настаўніка; калі ён хоча, каб ты здрадзіў яму, дык здрадзь яму, а не, дык не; твой настаўнік ведае, чаго хоча.

І сышоў Юда Іскарыёт суцешаны, бо цяжар вырашэньня быў зьняты зь яго. А я пасварыўся зь Люцыпарам, але той пасьмяяўся зь мяне й сказаў: Той там, які стварыў нас у першы дзень з подыху бясконцасьці й з агню, яшчэ да таго, як стварыў гэты скуксаложаны сьвет, якраз па мне. Хто, як ня Ён, паказаўся гэтаму рэбэ Ёшуа й гутарыў зь ім? Хто, як ня Ён, прадпісаў яму шлях, якім цяпер небарака ідзе? І я павінен усупрацівіцца Ягонаму найвышэйшаму ўстанаўленьню? Адзін раз я ўжо гэта зрабіў, але ж ты бачыш, гэта мала пасобіла; Ён усё яшчэ мае свой клопат са стварэньнямі зь дзярма й вады й зь іх грэшнай душы, якую Ён ім заадно прыладзіў. Чаго толькі Ён не спрабаваў! Спачатку даў ім абпаіцца, пасьля паслаў на іх серку й полымя, пасьля вайна ў вайну дазволіў ім забіваць саміх сябе; нічога не ўрадзіла плоду, зноў і зноў адрастае выродзьдзе, кожны род горшы за папярэдні, і цяпер бярыся памагай камусь, хто грахі ўсіх бярэ на сябе й пакутуе за ўсіх? У найвышэйшай ступені недастатковы намысел гэтага недастатковага Бога. Ну што ж, давай далей так, Госпадзе Божа, давай так далей, пакуль усё на зямлі не правалілася ў чорную дзірку, зь якое калісьці было шуганула ўгору!

І вось я ўжо ведаў, што я быў адзін са сваім спадзяваньнем, і ў першы дзень праснакоў, увечары дня, калі ахвяруюць пасхальнае ягня, выправіўся я ў дом на ўскраіне горада, у найлепшай сьвяцёлцы якога ўжо былі засланыя дываны й пакладзены падушкі для вячэры рэбэ Ёшуа й ягоных вучняў, і чакаў там.

Праз нейкі час, калі ўжо бралася на вечар, яны ўсе прыйшлі і ўзьлеглі для вячэры; але рэбэ Ёшуа, мабыць, пазнаўшы мяне, паказаў мне на месца ўзбоч сябе й нахіліўся да мяне й сказаў: Я ведаю, што прыйшоў мой час, добра, што ты тут, як і абяцаўся. А тады ён устаў, зьняў зь сябе вопратку да пояса, якім ён апаясаўся, узяў кубак і напоўніў яго вадою і ўкленчыў перад мною й абмыў мне ногі; тое самае зрабіў ён пасьля й астатнім, і Сымону Пятру, які страшэнна працівіўся гэтаму. Яшчэ памятаю, якое адмысловае пачуцьцё забрала мяне, калі ягоная рука дакранулася да маёй нагі; было так, быццам дакрануўся нехта, хто любіць мяне, і я быў падумаў, што гэтая рука будзе прадзіраўленая ржавым цьвіком, калі я не перашкоджу.

Але рэбэ Ёшуа сказаў, кажучы: Ці ведаеце вы, што я зрабіў вам? Вы называеце мяне Настаўнікам і Госпадам, і ў гэтыма ваша права й рацыя. Але я сярод вас як слуга. Я падаў вам прыклад, каб вы рабілі, што я зрабіў вам.

Пасьля ён зноў апрануўся й вярнуўся на сваё месца, і я паклаў галаву яму на грудзі, быццам быў яго любімы вучань, і гаварыў зь ім. Рабі, сказаў я, тваё прыніжэньне агіднае мне. Твой здраднік ужо сядзіць сярод гэтых і той, хто ад цябе адрачэцца, і іншыя нічым ня лепшыя.

Я ведаю, сказаў ён.