Мінскі напрамак. Том І

Камбрыг, што здаралася з ім вельмі рэдка, пачырванеў. Ён ведаў, што пытанне задалі не выпадкова: усе ведалі, што ў яго ёсць у эвакуацыі, у Казані, жонка i сын, a многія i тое, што ён, калі быў у разведцы, жыў з адной дзяўчынай.

Цяпер вось пачаў нешта часта сустракацца з Валяй Залескай.

Неспадзявана для сябе, разам з Ермаковым пачырванеў i збянтэжыўся Васіль.

— Што казаць, — прамовіў камбрыг, стараючыся гаварыць спакойна. — Былі грахі. Усе вы ведаеце... Было такое. У партыю нельга ісці з грахамі. Я абяцаю, што ўсё тое, што было, не паўторыцца. Даю цвёрдае слова.

Сталі галасаваць. Дзееяткі рук узняліся ўгару, нядружна, але ўпэўнена.

Потым прымалі Ніну. Яна, хвалюючыся, крыху паспешліва расказала пра сваё жыццё да атрада, i Васіль упершыню даведаўся, што яна з Мінска, што ў яе на руках было малое дзіця.

— Калі дачка крыху падрасла, — гаварыла Ніна,— стала трохі вольнага часу... Я пачала прыглядацца да сваіх сяброў, ці не звязаны хто з ix з падпольшчыкамі. Знайсці ix след удалося не адразу: у ix была добрая канспірацыя... Аднойчы я пра сваё жаданне шчыра загаварыла з Колем Сініцам. Мы з ім да вайны разам вучыліся ва ўніверсітэце... Мне чамусьці здавалася, што ён — не можа быць, каб не быў знаёмы з падпольшчыкамі... Коля мне i памог звязацца з падпольнай арганізацыяй. Ён, вядома, мне нічога не сказаў пра арганізацыю, а проста, на першы раз, даў некалькі лістовак, расклеіць ці раскідаць на відных месцах, i папрасіў дастаць бінтоў для перавязкі. Я ўсё гэта зрабіла. Тады мне сталі даручаць больш важныя справы... Адзін раз я трое сутак хавала на сваёй кватэры падпольшчыкаў...

Ніна на міг запынілася, напэўна, успомніла штосьці сумнае.

— У маі неспадзявана звалілася на нас бяда. Колю арыштавалі. I амаль у адзін час з ім яшчэ некалькі таварышаў. Нас гэта вельмі насцеражыла. Мы непакоіліся, што гестапа выкрыла ўсю арганізацыю. Адным словам, чакалі самага паганага. У мяне была падпольная пішучая машынка, на якой мы лістоўкі друкавалі. Я яе закапала. I ўсё, што магло паказацца падазроным, таксама схавала... Але — абышлося, мінула бяда. Хлопцы нікога не выдалі... Коля, казалі, памёр у гестапа ад катаванняў...

Яна хітнула галавой, нібы адганяючы ўспаміны. Заспяшалася, як бы схамянулася, што трэба канчаць.

— I пасля — рабіла ўсё, што даручалі. Расклейвала адозвы, передавала савецкія газеты i брашуры... Некалькі разоў выводзіла людзей да партызан... Адзін раз вывелі палонных камандзіраў, якім дапамагалі ўцячы з лагера. Потым — прафесара Горкіна...

Ледзь толькі яна сціхла, грубаваты мужчынскі голас запытаўся:

— Дзе цяпер дачка?

— Дачка ў Мінску... I маці таксама...

— Даўно не бачыліся?

— Другі год... Як прышла сюды...

Калі Ніна гаварыла гэта, голас яе дзіўна пацішэў, задрыжаў.

«Вось чаму яна так любіць дзяцей!» — падумаў Вася.

З таго, што гаварылі пасля пра яе, Васілю асабліва запомніліся словы Дразда, чалавека вельмі строгага i скупога на пахвалу.

— Я скажу, як Лагуновіч вяла сябе ў блакадзе... На выгляд яна, усе вы ведаеце, быццам ціхая i простая. A калі пад Савічамі нас прыціснулі да балота, што дыхнуць нельга, як яна трымалася? У апошняй групе, у Шабуневай роце, якая прыкрывала!.. Тады, калі наш Змітро Мікалаевіч, добрая памяць яму, загінуў, яна ваявала, можна сказаць, па-геройску!.. Гэта мне спадабалася!.. Потым мы цэлы дзень выбіраліся з балота, лезлі, як чэрці, па твані, на лазе, яна ўвесь час даглядала раненых. Яна трымала сябе, можна сказаць, як камуніст. Хлопцы, якія былі там, могуць гэта пацвердзіць...

— Памятаем! Было такое!.. — пачуліся галасы.

Усё адбывалася нібы проста, але ад гэтага ніколькі не трацілася адчуванне важнасці i ўрачыстасці падзеі...

Неўзабаве Васіль ужо слухаў сваю заяву. З вуснаў другога чалавека словы яго заявы здаваліся Васілю крыху дзіўнымі, — знаёмыя, родныя словы, якія ён пісаў сэрцам сваім.

Вышаўшы наперад, да стала, ён спаткаўся з позіркамі людзей, што пазіралі на яго, як здалося яму, нібы на іспытах, i адчуў сябе крыху напружана. Быццам шукаючы падтрымку, ён знайшоў лагодныя, прытоена радасныя вочы Ніны, i ад яе позірку Васілю стала цёпла i лёгка. Ён мелькам заўважыў, як весела, падбадзёрліва падміргвае яму Шашура: «Усё будзе добра, Смялей, Вася».

— Нарадзіўся ў тысяча дзевяцьсот дваццаць шостым годзе...

Восемнаццаць год! Па людзях прайшоўся шум. Усім здавалася, што ён на многа старэйшы.

— Вучыўся ў школе, але не скончыў. Перашкодзіла вайна... Бацьку расстралялі фашысты, сястру пагналі ў Германію. Два браты ў арміі. Што з імі, не ведаю.

Вася адным дыханнем выпаліў увесь свой нядоўгі жыццяпіс. Скончыў i раптам разгубіўся: гэта ўсё?

Што б яшчэ дадаць?

Ён пашкадаваў, што так мала можа сказаць пра сябе. Што яго жыццё ў параўнанні з камбрыгавым ці Нініным!

— У іншых групіроўках не ўдзельнічаў, — прышло чамусьці на язык.

Людзі заўсміхаліся. Нечы звонкі голас весела запытаўся:

— A ў белай арміі не служыў?

— У белай я ўсё роўна не быў бы. A ў Чырвонай гвардыі біць белых не давялося.

— Спазніўся нарадзіцца...

— Затое б'е гітлераўцаў, — падтрымаў з-за стала камісар.