Мінскі напрамак. Том І

— Ты малы яшчэ, Андрэй. У партызаны прымаюць дарослых, пажылых людзей, а табе яшчэ i трынаццаці гадоў няма. Табе тую вінтоўку i несці будзе цяжка, ты думаеш, яна лёгкая? Там аднаго жалеза, можа, паўпуда. А то ж да вінтоўкі яшчэ i патроны трэба. I ўсё гэта на твае худзенькія кволыя плечы, сыночак. A якія яны пераходы вялікія робяць, ты ж бачыў — па пяцьдзесят i болей вёрстаў. Дужыя дзядзькі i тыя ад утомы ледзьве ногі іншы раз валакуць. А ты ж i без таго паблажэў, учарнеў, умарнеў... Ты ж кволы, як той каласок. I да таго малы яшчэ, цябе не прымуць.

— Ён гаварыў, прыме, абы ты пусціла. Пусці!

Яна сказала з дакорам, што ён зусім не думае пра Валодзьку i Вольку, i пра яе, маці.

— Цяпер, калі бацькі няма, Андрэй, трэба, каб ты дапамагаў мне, бо ты ж цяпер самы старэйшы ў сям'і. Ты цяпер усё роўна, як гаспадар, пра ўсё павінен клапаціцца. Сястра, яна што можа зрабіць? Валодзька зусім малы, неразумны, за ім увесь час трэба глядзець. А я сама ўжо старая, слабая стала, не тое, што бывала раней. Уся надзея на цябе, Андрэй! На цябе аднаго...

Хлопец слухаў гэта ўсё, апусціўшы галаву. Калі маці скончыла, ён падняў вочы на яе:

— А як ты адна, калі бацька жыў, была? Ты ж упраўлялася з усім? Так i без мяне пераб'ешся.

Маці заплакала.

— Мае сэрца яшчэ баліць па твайму бацьку... Я не хачу трывожыцца за цябе. У мяне i без гэтага гора даволі.

Хлопец не адказаў, але па яго не па-дзіцячы суроваму, халаднаватаму позірку яна прачытала, што ён не пахіснуўся, i адчула, што ён, напэўна, не адступіцца. «Упарты! Увесь у бацьку пайшоў!» — падумала яна з сумам i любоўю. I, мусіць, таму, што яна вельмі любіла Андрэя, што хацела бачыць яго радасным, нечакана прыцягнула яго да сябе, моцна i пяшчотна прыціснула, а потым, злёгку адштурхнуўшы, сказала:

— Што ж, відаць, так трэба... Ідзі!

Андрэй адразу заззяў ад шчасця. Нахмураныя бровы разышліся. Ён прытуліўся да яе тварам i сказаў:

— Ты не крыўдуй, мама. Я не на ўвесь час іду ад цябе, я пакуль толькі вайна будзе. А як прагонім фашыстаў, я адразу вярнуся дахаты. Акрамя таго, я ж буду заходзіць, памагаць! Мам, — сказаў ён узрушаны: — Я хачу быць такім, як тата.

Пачуўшы апошнія словы, маці здзівілася. Прыгледзелася ўважліва да яго, нібы даўно не бачыла або нібы перад ёй быў незнаемы. Аўдоцця ўсё яшчэ лічыла яго маленькім. Яна i не заўважыла, як ён вырас. I вось цяпер Шабуніха ўбачыла перад сабою сталага, разважлівага чалавека, малога мужчыну.

У гэтую хвіліну ёй успомнілася, за туманам даўнасці, маладосць Змітра. Той такі ж быў. «Такі ж непакорны віхорчык i рашучы, халаднаваты погляд, такая ж настойлівасць i сардэчнасць», — падумала з любоўю i зноў, прыціснуўшы сына да грудзей, паўтарыла:

— Ідзі!

5...

Ён, не развітваючыся з малымі, паважна, паводзячы злёгку, як бацька, плячыма, вышаў з двара i хутка закрочыў па вуліцы. Аўдоцця сачыла за ім, чакала, што, можа, гляне назад, усміхнецца яшчэ раз, махне рукою. Але ён не азірнуўся.

У брыгадзе Андрэй адразу знайшоў камісара i аб'явіў, што цяпер усё зрабіў, як трэба — маці адпусціла. Сказаўшы, што цяпер — іншая рэч, нават сумна пахваліўшы за дысцыплінаванасць, Туравец накіраваў хлопца «ў партызаны», у гаспадарчы ўзвод. Андрэй прыкметна ўзрадаваўся, але радасць сваю выказаў скупа, стрымана.

«Хлапчына, відаць, з характарам»,— падумаў Туравец з бацькоўскай пяшчотаю, пазіраючы ўслед Андрэю. Няхай пакуль у гаспадарнікаў абжывецца, прывыкне, а там паглядзім, можа, перавядзем у разведку ці куды. Трэба будзе назіраць за сіратою, дапамагаць, пакуль абвыкне i пасталее, каб хоць не крыўдзілі яго ва ўзводзе.

За гэтым Туравец стаў займацца сваімі справамі i на час забыўся пра маладога партызана, лічачы, што з ім уладзіў.

Але на гэтым не скончылася. Хутка Шабуня-меншы стаяў перад камісарам зноў, насуплены i незадаволены.

— Што такое, таварыш Шабуня? Чым засмуціўся? Можа, сустрэлі няветліва?

— Я хачу ў сапраўдныя партызаны.

— У сапраўдныя? Ну, там жа i ёсць сапраўдныя, толькі што яны займаюцца гаспадаркай. У партызанах, Андрэй мой дарагі, гэта важная справа. Дарэмна ты падумаў, што яны несапраўдныя. Ты вельмі памыліўся.

У Шабуні-меншага на гэта быў іншы погляд.

— Сапраўдныя! Якія яны сапраўдныя!.. Ведаю я ix: не ваююць, а сядзяць у лесе. Бульбу чысцяць ды булён вараць. Так «ваююць» i жанкі ў сяле. Я хачу ў такі ўзвод, дзе ваююць.

Каб пераканаць камісара, ён сказаў, што ўмее ўжо разбіраць аўтамат, ведае, як з ім абыходзіцца, вывучыў добра розныя сістэмы гранат — i нашыя, i трафейныя, — можа зараз, хоць з закрытымі вачыма, разабраць i сабраць пісталет.

— Дзе ты навучыўся гэтаму?

— Бацька паказваў. Калі ён прыедзе дадому, я i пытаюся ў яго —адно, другое. А ён разбярэ аўтамат ці пісталет i расказвае, што да чаго. А пасля яшчэ праверыць, ці зразумеў я. «Вучыся, кажа, сынку, — у наш век такое можа спатрэбіцца!»

Пачуўшы гэта, камісар згадзіўся:

— Ну што ж, можа, Шабуня-меншы, i недарэмна бацька цябе вучыў. Пойдзеш у баявы ўзвод у самы сапраўдны. Да Вaсі Крайко, у атрад Кутузова. Няхай будзе па-твойму.

Раздзел III

1...

Сонца ўжо хілілася да захаду, калі Васіль прышоў на сход.