Мінскі напрамак. Том І

Te, што ён пабачыў на месцы, дзе пачыналіся баі, нямала здзівіла яго. Тут, выявілася, была не адна дывізія, стаялі напагатове танкі, самалёты, гарматы. Можна было падумаць, што тут немцы збіраюцца пачаць генеральнае летняе наступленне.

Над вёскамі i над лясамі чорнымі хаўтурнымі хмарамі ўздымаліся дымы пажараў. Тысячы салдат прачосвалі ўсе закуткі, усе гушчары, усе дарогі.

На ўзлееках i палях важка, пагрозна рычэлі танкі, у гушчарах прагна лескаталі аўтаматы. Лясное рэха разносіла крыкі каманд. У небе бесперапынна шнырылі «месершміты» i «юнкерсы», драпежна прыглядваючыся да кожнай істужкі-сцежкі, да кучаравых зялёных лапін. То там, то тут наваколле ўздрыгвала ад моцных абвальных выбухаў бомб, якія шматавалі паркую веснавую зямлю, калечылі, разварочвалі маўклівыя хаты. Як у бойцы, падалі, раскінуўшы шырока галлё, дрэвы.

Усе вёскі палілі. Усюды пакідалі страшныя i сумныя папялішчы.

Усіх, хто быў звязаны з партызанамі, калі толькі яны пападаліся, бязлітасна вешалі ці расстрэльвалі. Многіх вешалі i проста без усякай «віны», без якой-небудзь прычыны...

2...

За кіламетр ад сяла высіўся невялікі ўзгорак, на якім у першую вясновую зеляніну пачыналі прыбірацца бярозы.

Неўзабаве пасля таго, як адышлі партызаны, сюды з траскатнею пад'ехалі нямецкія матацыклы i бронемашына. Прыпыніўшыся на некалькі хвілін, яны хутка запылілі па дарожцы ў кірунку лесу, не заязджаючы ў сяло. На змену ім да ўэгорка пад'ехала цугам некалькі ваенных грузавікоў, напоўненых салдатамі. Калі машыны спыніліся, салдаты, штурхаючы адзін аднаго, шумліва высыпалі на дарогу. З кабінкі трэцяй машыны жвава выскачыў вялікі, вуглаваты ў рухах маёр, камандзір батальёна. Ён паклікаў Клямта i з ім хутка падняўся на ўзгорак.

На ўзгорку, прыкрытыя кустамі i зацененыя бярозамі, стаялі крыжы — гэта былі рускія могілкі. Маёр акінуў позіркам сіні лес, потым сяло — доўгі рад хат, што цягнуўся непадалёк, — i сказаў Клямту:

— Якая цішыня! Спакой! Можна падумаць, што яны таксама спакойна i мірна жывуць... Мне таптацца тут няма калі, можна ўпусціць здабычу. Але тут таксама трэба навесці парадак, калі мы ўвайшлі сюды.

Сяброўскім жэстам ён кіўнуў на сяло.

— Вазьміце гэта сабе.

Клямт адразу выпрастаўся. Ён глядзеў на высокага маёра, як на дрэва. Лейтэнант быў кароткі i тоўсты; для таго, каб здавацца вышэйшым, ён насіў фуражку з незвычайна высокім верхам.

— Я даю на гэта дзве гадзіны,—працягваў маёр.— Рабіце, што падабаецца, па свайму густу, я, дарэчы, пабачу, які ён у вас. Пасля тут павінны быць цішыня i спакой. Пакажыце, якія мы жорсткія i бязлітасныя да непакорных, асабліва звярніце ўвагу на партызанскія сем'і. Жанчын, здаровых, можна з салдатамі адвесці ў лагер — яны будуць працаваць. Але не захапляйцеся гэтым. Галоўнае, каб было тут ціха. Разумееце?

Маёр любіў часам гаварыць не па-ваеннаму, паўнамёкамі, i меў звычку пытацца: «Разумееце?»

Лейтэнант, мяркуючы на выразу, з якім ён слухаў маёра, разумеў: ён, відаць, ведаў, што трэба, каб было тут ціха.

Пад'ехаў матацыкл разведкі, i маёр стаў спускацца з узгорка. Паслухаўшы даклад разведчыка, ён скамандаваў салдатам садзіцца ў машыны. Зірнуўшы на Клямта, які сышоў услед за ім, напомніў:

— Значыцца, у вас дзве гадзіны.

Машыны, абагнуўшы могілкі, накіраваліся да лесу. Засталіся толькі Клямт i яго салдаты. Лейтэнант некалькімі словамі перадаў загад: акружыць вёску, — яна звалася Паплавы,— не выпускаць ні аднаго чалавека.

Салдаты, прыгінаючыся, пачалі разбягацца па полі, абыходзячы вёску справа i злева. Клямт нейкі час стаяў на могілках. Залажыўшы тоўстыя рукі за спіну i расставіўшы цыркулем ногі, ён з могілкавага ўзгорка сачыў за ланцугамі салдат. У яго было прыемнае адчуванне блізкай перамогі, багатай здабычы, якое спляталася з жаданнем уладарнічаць, пахваляцца сваёю сілаю. Гэты дзень пераносіў яго думкаю да добрых часоў вайны ў Францыі. Як тады прыемна было ўваходзіць у гарады, ганарыста пазіраючы вакол сябе...

Гэта ўжо амаль забылася, i вось яно раптам вярнулася тут. Ён бачыў у полі постаці сваіх салдат i адчуваў, здавалася, кожным мускулам сваю моц. Клямт уяўляў сябе амаль палкаводцам, нібы па полі беглі паслухмяна не чародкі салдат, а батальёны, палкі...

Каб прыкрыць левы фланг, каля якога ў ляску маглі быць партызаны, ён загадаў страляць па ўзлессі з мінамётаў.

На ўзлессі пачалі вырастаць сінія кучаравыя кусцікі выбухаў, расплываючыся ў хмарку.

Ад сяла лейтэнаята аддзяляла невялікае роўнае поле, i яму добра было відаць усё, што там рабілася. У вёсцы ўзнялася паніка. Каля хат усюды трывожна мітусіліся людзі. Відаць, чуючы, што на ўзлессі ірвуцца снарады, людзі кінуліся ў адваротны бок, да дробнага хмызняку. Не дабегшы датуль, яны раптам спалохана падаліся назад, бо наткнуліся на салдат. Дабеглі да сваіх хат не ўсе, некаторыя палеглі ў полі мёртвымі. Да могілак даносілася няроўная аўтаматная страляніна.

Салдаты, сціскаючы, як пятлю, круг, падыходзілі да хат. Клямт сышоў з могілкавага ўзгорка, сеў у машыну i паехаў у вёску.