Кии биирдэ олорор

– Чэрдээх илиилээх лэит аймах дьолун иин дьинээхтик охсуар аан дойдуга суос-соотох партия – Коммунистическай партия баар, – диэтэ кини. – Бары норуоттар чулуу дьонноро кини кыайыылаах кыыл знамятын анныгар тмсэллэр. Ол иин дааны бииги бгн тиэх суолларыгар атаарар кнд дьоннорбут бэйэлэрин олохторун, охсуууларын бу улуу партияны кытта ситимнээбиттэрэ. Миша Иванов большевик партиятын чилиэнин билиэтин срэин аттыгар укта сылдьара. Хабырыыс Хаптааап партия эрэллээх солбуура – комсомол чилиэнэ этэ. Бгтэ аата-суола биллэ илик, мчч туттаран куоппут, оттон сарсын пролетарскай батастан бэйэтэ умсар дьылалаах стх илиититтэн сырдык тыыннара быстыбытын да иин, кинилэр охсуспут охсууулара хайаан да кыайар, ргйдр аналлаах. Бу хаарыаннаах доотторбутунуун арахсар аыылаах чааспытыгар бииги этиэх кэринээхпит: саха норуотун кэскилэ эрэллээх илиигэ баар. Кини бэйэтин дьылатын улуу Ленин сирдьиттээх Коммунистическай партияа итээйдэ. Маннык норуоту хаан дааны ким дааны кыайыан сатаммат. Ол эрээри лэит норуот былааа туругуруута кс-уох, й-санаа муутуурдук тмллтнэн, элбэх эрэйинэн, гс сиэртибэнэн ситииллэрин йдххэ наада. Билигин бииги республикабытыгар р генерал Пепеляев сэриилэрэ тоо аанаан иэллэр. Ол бандьыыттары утары бука бары хахай хааннанан турунарбыт, бары кыахпытын бтннтн тмэрбит эрэйиллэр. Доотторбут ллэрэ бгн бииэхэ ити туунан сс биирдэ этэр. Сэргэх, дьэбир, хорсун буолуоу! Бары к – р генерал Пепеляев армиятын нтртгэ!..

Оркестр эмиэ кутураннаах мелодияны сыналытта.

Томмот хараын сиик туман брйдэ: иннигэр баар барытын сурааыннара тэнийэн, стэн бардылар. Ону доотторугар крдрмээри, кыбыстан, кини бэргээтин кннрммтэ буолла…

Валерий Аргыылап колонналар кэтэхтэригэр мэх дьон быыыгар турда. Оо сороломмут уун курумуулаах, хара суппуун сонноох, ткэрийбит быыык бэргээлээх, эргэ саалынан сирэйин тууна бааммыт. Тааыттан крн, ким дааны бу учительскай семинарияны бтэрбит, мааны баай ыччат сылдьар диэ суох. Тулатыгар симсиэр дьонтон тугунан да уратыламмат.

Хоруоптары ииэ тэрэр спслгэн сааланна. Бэтэрээи хоруобу ктр инэри соус туппуттарыгар Валерий “дьик” гына тстэ: саха уола моонньугар эриммит кыыл саал былаата хоруоптан быкта. “Кини… Кинилэр эбит”, – диэн санаат, сымыаын быа ытырда. Суолга кутулла тспттэригэр ити кыылы туаайан баран тардыбыта… Валерий, кимиэхэ да кстбэтэрбин диэбиттии, атаын тумсун крн ньыкыллан турда. Сымыйанан уоун хамнатан “Км маршын” ылласпыта буолла. Эмискэ кргмнээх саа тыаа дьыбардаах салгыа ньиргийдэ. Валерий соуйан хаптас гыммытын бэйэтэ да билбэккэ хаалла. Кини, аттыгар турааччылары тоо силэйэн, дьон кэтээр тстэ.

Км бттэ. Ханнык эрэ эрчимнээх ырыа ньиргийдэ. Байыаннай чаастар тээ хардыылаан кычыратан аастылар. Педагогическай техникум колоннатыгар Валерий балтын Кыычаны крд. Кини колонналары кэннилэриттэн батыста. Куорат киинигэр тиийэн колонналар тарастылар. Кыыча знамяны туппут куобах бэргээлээх уоллуун сэргэстээн Полевой уулусса диэки аа-дьуо хаамса турдулар. Балтыбын ситэн соотохтуу крсм диэн чугааан кэлбит Валерий тохтуу тстэ. “Бэрт иллээхтик сээргээллэр быыылаах. Ити уол чахчы комсомолец буолуо. Дэлээ знамяны туппатаа чахчы, – кини уоллаах кыыы ннээхтик кэннилэриттэн одуулаан хаалла. – Кэбис-кэбис… Аргыылап оонньор, истэн абыран: комсомол ктттэниииккин!..”

Валерий алааабыта: Томмоттоох Кыыча иллээхтик сээргэиэхтэээр биир да тылынан бырахсыбакка истилэр. Бу тгээ ханнык да тыл дьрэтэ суох буолуох айылаах.

Халлаан боруоран, уулуссаны сэлэлиир мас дьиэлэр улаатан багдаан бардылар. Оохтор турбаларыттан хойуу буруолар хордоой сир бэинии хоростулар. Тннктэр утуу-субуу кылахачыстылар.

Кыыча, бэйэтэ бэйэтигэр этэрдии, аргыый ботугураата:

– Ийэлээхтэрэ буолуо… Ийэлэрэ эрэйдээхтэр…

Томмот саарбата. Арай техникумугар чугааан иэн тыл ыыгынна:

– Ити бандьыыты мин хабаратын хайа тутуом этэ!..

Олбуор ааныгар тохтоотулар.

– Бу тн бииги патрульга барабыт. Эн дьиэлиигин дуо?

Кыыча тугу да хардарбата.

Томмот, олбуор иигэр киирээт, тннн таыста. Ханна барарын булбатахтыы сс да хамнаабакка турар кыыска ыкса чугааата.

– Кыыча, били… тугу… хайыыгыный?

Кыыс уолу бастаан сн аннынан крн кэбистэ, онтон тбтн крэччи бырахта.

– Сп, Томмот! Суруй!

– Маладьыас, Кыыча!

Уол, илиитинэн далбаатаат, олбуор иигэр ср сылбыратык дьылыс гынна.

5

Валерий Аргыылап тээн тгээ хараара дьуоарар дири да дири ииэ тэн иэн уугунна. Арааа, хаыытаата быыылаах. Срээ тэти сэбирдэинии сэлибирээбит. Клн тахсыбыт. Сынньана тээри сыппыта баара утуйан хаалбыт. Утуйан да аанньа утуйбат буолла: биир кэм ынырык тл тр. Наар лр-тиллэр быылааныгар сылдьар буолар. Кнсктн курдук.

Киээрбит. Валерий туран, остуолу харбыалаан испиискэ булан, кыраыын лаампаны уматта. Хоун ааныгар чугааан ииллээтэ. Дьиэ иэ иччитэххэ дылы: им-ньим. Ити гынан баран баччаа дьиэлээхтэр бары баар буолааччылар. Бу олорор гэстэрэ эбитэ дуу биитэр кини баарын сблээбэттэрин биллэрэр дьннэрэ эбитэ дуу – Валерий кэлбитэ син ыраатта эрээри, ону чопчутун билигин дааны билэ илик. Чэ хайа да дэн буоллуннар. Кинилэр сблллэригэр-сблээбэттэригэр кыаллан бэрт. Мээйдээбэтиннэр эрэ…