Kandido, aŭ Optimismo

V: il voulut savoir comment on priait Dieu dans Eldorado

L: li volis scii kiel oni preĝis Dion en Eldorado

S: li volis scii kiel oni preĝas Dion en Eldorado

——————

Kuriozan problemon prezentas la angla familinomo Ra­leigh, kiun Lanti’ transskribis per «Rali»; laŭ mia vortaro,[2] ĝi estas voĉlegenda /'rɔ:lɪ/, se temas temas pri la persono menciita en «Kandido» (Sir Walter Ra­leigh); /'rælɪ/, se temas pri la bicikloj Ra­leigh bycicles aŭ nomo de ŝipo; /'rɑ:lɪ/ kiam temas pri loknomo aŭ en kelkaj aliaj okazoj.

——————

V: toute l’Italie fit pour moi des sonnets dont il n’y eut pas un seul de passable.

L: la tuta Italio verkis por mi sonetojn el kiuj ĉiuj staris super la nivelo de mezbono.

S: la tuta Italio verkis por mi sonetojn, el kiuj neniu superis la nivelon de banalo.

——————

V: Jamais on ne fit meilleure chère, et jamais on n’eut plus d’esprit à souper qu’en eut Sa Majesté.

L: Neniam oni tiom bone manĝis, kaj neniam la reĝo estis pli sprita ol dum la vespermanĝo.

S: Neniam oni pli bone manĝis, kaj neniam iu montriĝis pli sprita vespermanĝanto ol Lia Reĝa Moŝto. [Ĉap. 18ª]

——————

Kelkloke Lanti’ ne komprenis arkaikaĵojn:

L: Ili restis monaton en tiu gastejo.

Tio perpleksigas la leganton, ĉar por «tiu gastejo» mankas referencato. France:

V: Ils passèrent un mois dans cet hospice.

S: Ili restis monaton en tiu gastama lando [Ĉap. 18ª]

Laŭ Littré,

hospice 1° Lieu où l'on donne l'hospitalité (sens primitif mais vieilli).

Ĉi-okaze la «gastiga loko» estas la lando, ĉar tiu frazo enkondukas komparon inter Eldorado kaj Vestfalio.

——————

V: le patron prend son temps, met à la voile, démarre

L: la mastro ne rapidas, malvolvigas la velojn, ekforiras

S: la mastro profitas la momenton, malvolvigas la velojn, levigas la ankron [Ĉap. 19ª]

(Laŭ Littré, «temps … 19° Conjoncture, occasion propre, moment: J'ai pris le temps de sortir pendant que vous dormiez, MOL., G. Dand. III, 8»)

——————

En ĉap. 25ª déjeuner, dîner ankoraŭ estas «matenmanĝo», «tagmanĝo» (interalie, la déjeuner konsistas el taso da ĉokolado). Lanti’ tradukas laŭ la moderna uzado «tagmanĝo», «vespermanĝo».

——————

En la post-Voltera sencoŝovo de baiser/embrasser («kisi → fiki» + «brakumi → kisi») Lanti’ ankoraŭ retenas la malnovan sencon de la unua: «baiser = kisi», sed ja ŝovas la duan: «on embrassa la vieille → oni {kisis brakumis} la maljunulinon» (ĉap. 29ª).

Ĉu prilaboraĵo aŭ nova traduko?

Antaŭ ĉio mi devas esprimi mian altan estimon kaj sinceran aprezon pri Lanti’ kaj lia kontribuo al la Esperanta afero. Ĝuste tia aprezo motivis min en mia prilaborado de lia verkaĵo. Ĉu tamen ĝi estas prilaboraĵo aŭ aparta traduko?

Unuflanke, nova traduko, ĉar malmultaj frazoj restis netuŝitaj.

Tamen por mi la motivo kaj interesaĵo estas la komparo kun la traduko Lantia.

Aliflanke, ĉi tiu prilaboraĵo estas verko plene aŭtonoma, legebla kiel plenvalora traduko, en lingvaĵo pli esperanteca kaj moderna (pli evoluinta). Ideale, ĉiu generacio devas krei sian version de la klasikaj verkoj.

Referencoj

[A] Voltaire: Candide or Optimism. Translated by Tobias Smollett (1759). Rete disponebla ĉe «Wikisource».

[G] Voltaire: Kandide. Übersetzer: Wilhelm Christhelf Sigismund Mylius. Berlin, 1782.

[L] «Kandid aŭ la Optimismo» de Voltaire, tradukita de Eŭgeno Lanti’. En «Tri verkoj de Volter», Paris: SAT, 1956. (Disponebla rete ĉe Vikifontaro.)

[MDG] Michel Duc Goninaz: Kelkaj rimarkoj pri la t.n. «akuzativo». LOdE №257 (2016:3).

[P] Wolter: Kandyd czyli optymizm. Tłum. Tadeusz Boy-Żeleński. 1917.

[R] Вольтер: Кандид, или Оптимизм. Пер. Фёдор Сологуб.

[V] Voltaire: Candide, ou l’Optimisme. Œuvres complètes de Voltaire, Garnier, 1877, tome 21. (Disponebla rete ĉe Wikisource.)

Antaŭparolo de Lanti’