Йеха буьйсанаш

Кхуран бухе хIоттийна кхийра чIуьжалг схьа а эцна, цуьнан бертера IаьIийн хьокхаргийн горгам дIайаьккхира Iелас.

– Хи малахьа, Ахьмад, – дIакховдийра цо чIуьжалг.

– Баркалла, ас ца молу, – ша Iачуьра хьала а айъавелла, охьахиира Ахьмад.

Ша вогIуш стерчий дехарал сов, кхин а дара цуьнан дагалаьцна. Амма Ахьмаде и хьахо дарехь ца хIуттура Iела.

– ХIинца ша хIун дер ца хууш, бIарзвелла Васал. Iосина дIадала йалта дац. Iедало а, шарIо а, вайна ма-хаъара, Iоса толор ву.

Iела, шен къамел а сацийна, Ахьмаде хьаьжира. Ахьмадан йеха йуьхь макхйелла гора, дукъ сеттинчу бехачу меран Iуьргаш оьгIазе сийсара.

– Хьуна хIун дан лаьара? – хаьттира цо Iелега.

– Васалан доьзал кIелхьара ца баккхахь, мацалла лийр бу, Ахьмад, – элира Iелас. – Ши-кхо де хьалха со Мархете хьажа вахча, буйна ахьарш лаьцна, цу тIе мотт Iуьттуш Iара уьш. Вайна ма-хаъара, Васал цхьа пхьарс чолакх, шен тайпа-тукхам доцуш стаг ву. Iосин бераша шайна тIе-м лаьцнера иза, амма царах а кхоъ бен дийна вац. И гали хьаьжкIаш Iосина йухайерзоран ойла йора асий, Чорассий. Тхойшиннан цIахь дац гирда кхочуш а йалта. Нахера жим-жимма вовшахтоьхча, цхьа гали гулйала мегара. Аьрзуй, Маккхаллий цIахь хилча-м, царна цхьа некъ карор бара, и шиъ кестта цIа кхочий хаац. Ткъа Iосас Васална делла кхо де селхана чекхдаьлла.

Ахьмад хьалагIеттира.

– ДIагIо, Iела. Суьйранна со аравер ву оцу гIуллакхна. Наха лахь – дика ду, ца лахь а – дIатокхур ду и хьаьжкIийн гали. Амма Iосина моьттург чекх-м дер дац!

Iела дIавахча, дикка хIоьттина лаьттира Ахьмад. Цкъа ойла хуьлура цуьнан, мекха баккхар дитина, ши сту хьалха а лаьллина цIа ваха, Васална орцахвала. ТIаккха, ши сту бала Iелина делла дош дага а догIий, соцура. Iосас лелочу хIуьмалгаша доллучух догдаьккхира цуьнан.

«Йа АллахI, боккха болх бу-кх кху адамийн сутаралла. ГондIарчу къаьмнашлахь элий бу, цара нах бацабо бохуш, тхо кхаьрдинарг хIинца тхуна тIедогIуш лаьтта-кх. И цIубдарш довларна кхоьруш ма лецира оха Шемал тхайна тIе, маршонан дуьхьа ма Iенийра тхан халкъо кху дезткъа шарахь шен цIий! Амма уьш йукъадаржа доьлла. Буйна Къуръан а лаьцна – цхьаберш, хьалха жIараш оьхкина – важаберш, аьрша а буйнахь – кхозлагIниш. Дела, Хьуна хастам бу-кх…»

3

Ахьмадах дIакъаьстина Iела, дуьхьал новкъа йуьрта ца воьдуш, Васалан кха долчухьа дIавахара. Цунна Васалан кха ганза дикка хан йара. Кхана иза аха дезаш хилча, латта декъа-кIеда, тIе колл йаьлла-йалаза муха ду хьажа лаьара цунна.

Шайн ардаш тIехь белхаш бечу нахаца тIекереш а йеш, воьдура иза. Массо а вара йокъанах кхоьруш. Аьхчахьана тIе догIанан тIадам божаза кхаш, кхарза а делла, чан а йаьлла лаьттара. Дечган нахарца охуш дийначу йалтина кIеззиг йокъа а кхераме йара. Гомха аьхначу лаьттах боьллина буьртиг талхо кIеззиг йокъа а тоьура.

Амма иза йуххешха тIехваьлла ХортIин кха кхечарех къаьстара. Аьчган нахарца кIоргга бIал боккхуш, тIехула аьчган мекха хьийзош шардина иза, кIалд санна, гора. ХьаьжкIаш йийначу цунна уллохула дIа кхин цхьа урд дара цуьнан тIедаьллачу кIено сендина лаьтташ. Кхечахьа цхьанхьа-м бийна мукх а бара ХортIин. Цул сов, йуьртарчу пхеа-йалхамма вовшахтоьхна, аьхкенна лам тIе дигна даьхний а дара.

И бахам тIеман заманахь IаIийнера ХортIас. Йуьхьанца цхьа кег-мерса хIуманаш йухкуш баккхал лело волавеллачу цунах иттех шо далале, шен долахь туька а йолуш, цIейаххана совдегар хилира. Цунна дуьхьало йацара паччахьан Iедалера. Бакъду, Шемала чIогIа дихкинера, эчиг оьцуш бен оьрсашца махлелор, амма ХортIа даим а ахчанца кIелхьарволура. ХIинца Шемал а вацара цунна новкъарло йан. Соьлжа-ГIалахь а, ГIизларехь а ХортIин сий дара. Цига воьдий, дорах товар а дохьий, кхузахь нахера иттазза сов мах а боккхуш, дIадухкура цо, ткъа тIедиллина духкуш хилча, мах кхин а сов боккхура.

Геннара гира Iелина Васалан кхан йуьхьиг. И охуш, йалх сту а боьжна, хIинцале ткъех гуо баьхьна, ши стаг воллура.

«Мила ву-те оцу мисканех сайчул дог лезна араваьлларг? – бохура шега хазахеттачу Iелас. – Дала дог дика де шун делаI, ма доккха гIуллакх ду-кх аш дийриг!» Амма дерриг кха гучудаьлча, цунна гира вукху йуьххьехь говрахь лаьтта Iоса.

Iела кхийтира дерригенах а.

Сиха вахана Iела уггар хьалха ахархошна тIехIоьттира. Охуш волу шиъ цхьанхьара-м йолах веана ши къехо вара.

– Нехан кха хIунда оху аш? – хаьттира Iелас ша тIекхачарца, дуьхьалваьлла стерчий а совцийна.

Ши стаг Iоса волчухьа дIахьаьжира.

– Делхьа, хаац тхуна-м, къонах, xIapa хьенан ду a, Iocac хIиттийна-кх тхо кху тIе.

– Кха тIера гота дIайаккхал чехка. XIapa шуьша санначу цхьана мисканан ду.

Ахархой боьхна хьаьвзира.

– Къонах, тхан бехк болуш хIума дац хьуна кхузахь. Iосега хаттахьа иза. Тхо-м цо аьлларг дан даьхкина мехах, – элира воккхахволчо, схьахетарехь, вукхуьнан дас.

– Гота стенна сацийна аш? – тIечевхира говр хаьхкина тIевеана Iоса.

– Гота ас сацийна, ас! XIapa Васалан кха хIунда оху ахь?

– ДIайахийта шайн гота! – Iела тергал а ца вира Iocac. – Ас, гали хьаьжкIаш йелла, долчу дегара иэцна xIapa.

Iелас, стерчашна хьалха а хIоьттина, дукъа тIе куьг диллира.

– Ша, дог резахилла, доьхкина цо хьуна xIapa? Йа ахь нуьцкъала дохкийтина?