Дарц

XIapa канцелярин цIеношка вахча, гIопан кевнехь, таьлсаш а, пIаьлдигаш а охьа а хIиттийна, тийна лаьтташ воккха стаг а, йоккха стаг а, кхин цхьа къона зуда а дара. Къоначу зудчун кучан йух лаьцна жима йоI а, кевне ши бIаьрг а боьгIна, иттех шо хенара кIант а лаьттара. Попан кевнна дуьхьал, ураман вукху aгIop, жимачу туьканан кор хьала а диллина, сагатлуш, наб хьегIаш, корехь лаьттара ира йуьхь, сеттина беха мара, цунна кIел йуьхьигаш ирххьовзийна дуткъий Iаьржа мекхаш долу баккхалча а.

Дукха хан йалале гIoпepa араваьлла, царна тIевеара нохчо-эпсар. Даточу бустамашца кхелинчу исхаран чоин белшаш тIехь подпоручикан погонаш а, йукъах дихкина детица кхелина доьхка а, шаьлта а, хьалха узуш доьхкарх кхозуш тапча а йара цуьнан. Хьаьрсачу мекхех дайн куьг хьоькхуш, цигахь лаьттачу адамашна тIевирзира иза:

– Шу стенна даьхкина?

– Тхешан лецна нах ган даьхкина… – жоп делира воккхачу стага.

– Мичара ву? ЦIе хIун йу?

– Бенара. Сан цIе Бакар йу. КIант ву сан кхузахь чувоьллина…

– Вевза суна. Шун йуьртдена тIара тоьхний цо?

Воккха стаг воьхна хьаьвзира.

– КIентан бехк бацара… Налог йара цунна тIехь, шина шеран… ДIатакха ницкъ боцуш. Салтий а балош веана, цхьана болу цхьа йетт дIабига гIоьртира йуьртда… КIант иза ца бигийта дуьхьалвелира. Йуьртдас цунна нанна хьажийра… ТIаккха кIанта цунна тIара туьйхира…

– Хьан мила ву кхузахь? – йоккхачу стагехьа вирзира эпсар.

– КIант ву… Цомгаш ву, боху, нана йаларг…

– Иза хIун динчунна лаьцна?

– Теркал дехьа йолах болх бан ваханера иза. БIаьстенан йуьххьехь дуьйна гуьйранна ло диллалц ваьцна цхьана хьалдолчу гIалгIазкхичунна… ТIаккха йал ца луш, тIехьа мийра а тоьхна, кех ваьккхина. ТIаккха, эвлах ваьлла, эрзалахь буьйса йоллалц Iийна, нах бийшинчу хенахь йуха а вахана, оцу гIалгIазкхичунна шаьлта а тоьхна, ведда цIа веанера… Ведда мича гIyp ву кху дуьненахь? Iедал ма ду массанхьа а. Цхьа бутт хьалха веанчу пурстопа, лаьцна, схьавалийна. Цомгаш ву, боху, нана йаларг… КхоалгIа де ду со кхуза схьайогIу… TIе ца йуьтуш…

– Вевза суна и кIант а. И обарг. Шуьшиъ мичара йу?

– ДаьргIара.

– Мила ву шуьшиннан кхузахь?

– ХIокхуьнан хIусамда ву, сан ваша а.

– ХIун бехк баьлла цаьргара?

– Хьуьнах йаьлла лела говр йалийнера цо, – элира берашца йолчу зудчо. – Кхайкхийча, говран да ца велира. Iаьнан дохалла кхебира оха иза, тIаккха, да ца ваьлча, йоьхкира. Ткъа иза Iедалан говр хиллера…

Эпсаро, дуьхьал куьг тесна, корта ластийра.

– Тоийта! Хьан вашас а дина хир ду-кх цхьа галдаьлларг?

– Йуьртара нах Iедална дуьхьалбаьхна аьлла, бехке вина, лаьцна.

Стенна дара а хаац, эпсаро, доккха са а даьIна, шен кхалкъе беснеш, лелхийта санна, йуса а йуьйсина, татанца мох дIахийцира.

– Шайн нахера зулам далале довла дезара шу орцах. ХIинца тIаьхьа ду. Цхьаммо гIалгIазкхичунна шаьлта тоьхна, шолгIачо йуьртдена тIара эккхийтина, кхозлагIчо Iедалан говр лачкъийна, воьалгIачо йурт Iедална дуьхьалйаьккхина. ХIинца соьга хIун де боху аш? HeI йеллий, арахеца, боху аш? Йуха а цаьрга зулам дайта?

– Ца боху дера. Цаьрга кхача дIа а луш, тхо вовшашна гайта мегар дацара-те аьлла, даьхкинера тхо-м, – элира воккхачу стага.

– Нана йаларг, сайниг цомгаш ву, боху… Хьайн Делан дуьхьа, къинхетам бехьа декъазчу ненах… И цхьа кIант бен, доьзалхо ма вац сан… Иза дуьнен чу а валале лаьцна вигна цуьнан да доьза ма вайна… ТIехь да а воцуш кхиъна, гIийла буо ма ду иза…

– ХIета, цуьнан да а хилла-кх кху Iедалан мостагI? – йоккха стаг йукъахйаьккхира эпсаро.

– ХIан-хIа, цуьнан да оьзда, хьанала стаг вара…

– Тоийта. Тахана цхьа а тIевуьтуш вац тутмакхашна. – Эпсар, багахь шок лоькхуш, эткех йайн шед йетташ, гIопа чу вахара.

КIанта шен ненан кучан йух озийра.

– ЦIа гIo вай, нана?

Нанас, йист ца хуьлуш, дайн куьг хьаькхира цуьнан коьртах.

Туьканан корехь лаьтта пиркечик, ара а ваьлла, зударшна тIевеара.

– Аш дехарш дарах а, делхарх а, тIедуьтур дац шу, – элира цо зударшка.

– Оха хIун дан деза? – цунна тIейирзира йоккха стаг.

– Хьаькамашна кхоана йала xIyмa йуй шуьгахь?

Йоккха стаг дIатийра.

– Мел хIума йезар йу? – хаьттира цхьана зудчо.

– Шайн ницкъ кхоччург.

– Цхьацца сом тоьур дуй?

Пиркечико ойла йира.

– Доцчунна дан xIyмa дац. Ма-луъу ца хилча, ма-торру, аьлла-кх.

Къона ши зуда вовшех дагайелира.

– Оха цуьнга дIа муха лур ду? Цо лелхадахь?

– Соьга схьало. Ас дIакхачор ду кхачо деззачуьнга.

Шина зудчо шайн корталийн тIемагех дина шеддаш а даьстина, дато соьмаш кховдийра.

– Ахь лой xIyммa а? – йоккхачу стаге хьаьжира пиркечик.

– Соьгахь дац… КIантана беана кхача боцург… Сискал, нехча, хохаш…

Воккха стаг, вист ца хуьлуш, йуьстах лаьттара.

Карахь дIаса а хьийзийна, ахча гIовталан кисана тесира пиркечика.

– ХIета, сайга хIун дало, хьожу со, – гIопа чу вахара иза.

Дукха хан йалале гIопан кевнехь гучувелира пиркечик а, нохчо-эпсар а, гIалгIазкхийн вахмистр а.

– И къона ши зуда чуйаийта, – царна тIе пIелг хьажийра эпсаро. – Церан таьлсаш талла дика. ДегIах а хьажа.

Нохчо-эпсар а, пиркечик а, туьканан коре а вахана, къамеле велира.