Бабалардын баяны 2

Суук тийип каза болгон бир күнү.

Ал экөө такыр эле жетим калды,

Ата-эне жок алардын эле азабы.

Ал экөө кайберен менен сүйлөшкөн

Макулуктун тилин билип үндөшкөн.

Аркарлар келип ал үңкүргө түнөгөн,

Түнкүсүн сапар алып жел жүгүргөн.

Басса, турса аркарлар менен аралашып,

Айран ишчү кайберендин туягына.

Кийиктер менен бирге өмүр сүрүп,

Эс алуучу бийик тоонун тулаңына.

Толкун чачып мезгил өтүп жатканда,

Толуп ташкан сонун майдын чагында.

Бир уруудан көзгө атаар атанган,

Ушул бийик тоолордо жашаган.

Асанмырза, Карамырза мерген чыкты,

Апай беттеп улуу тоого баратышты.

Алар келди Кара Үңкүрдүн жанына,

Ашыгышып көңүл бурду айланага.

Үңкүргө кирип чыгат кайберен,

Мергенчилер аларга көз жиберген.

Карамырза тууганына кайрылды:

– Булардын бир-экөөсүн аталыбы?

Асанмырза:– Аны өзүң бил,-деди.

Аныгын ал кургур да билбеди.

Карамызрза басып калды машааны,

Кара тоодон «баң» этип үн жаңырды.

Жайык төрдө азаптуу үн угулду,

Жарыялай айтты шектүү туюмду.

Куудуратып куу терини кийип алган,

Курган бала кийик болуп байкалбаган.

Кыздын үнү жаңырды аба жарып,

Өз агасын жоктоду кайгыланып.

«Кагылайын бел туткан карааным,

Карааныман кол жууп айрылгамын.

Асманда куркулдаган кузгун жок,

Кузгундай учуп кетсем не болмок.

Анда көрбөй калмакмын кайгыны,

Азап тозок жеер бекен башымы.

Арка болоор кара тоом бар эле,

Азыр эле өз жанымда турду эле.

Тоом урады айланамда шагыл таш,

Томолонот кара көздөн ысык жаш.

Кайранымды кара башым унутпас,

Кара ташты эзмелеген аккан жаш.

Тоодой кайгы көтөрдү го алтын баш,

Томолонот тып-тып этип ысык жаш.

Эки көздөн азаптуу жаш агылды,

Айткылачы ким атты экен агамды?

Карамырза,-Мен,-деп өзүн көрсөттү,

Каар учуруп кайгыланып муң өттү.

Кыз отуруп күбүрөнүп жиберди,

Мергенчиге тескери бата берди.

Кыз байкуш кайра-кайра ыйлады,

Кымбат чагын эстегенсип жатабы:

«Көп сырдуу кагылайын Кара Тоом,

Көп мезгил сызды экен ойлонсом.

Өзүңдө өттү маралдай жаш чагым,

Өкүнүчүм, толкуп ташкан арманым.

Каралдыман жабыркап айрылдым,

Кара Тоом көрүп турат кайгымы.

Кара кузгун өз башымда кайгымбы,

Көп беле бу дүйнөдө жаңылганым,

Көз жашым көлдөй болгон арманым.

Мергенчилер кыз байкушту сооротту,

«Алып кетели жүрү эми» сөз козгошту.

Кош болгунуң Кара Үңкүрүм кагылайын,

Сенде калды аз болсо да бала чагым.

Мезгил өтөөр акыры бир күндө,

Сапар тартып кайра келем өзүңө».

Экөө эркелете ал кызды сооротту

Аз болсо да кеңеш берген болушту.

Мергендер корумдай салып денени,

Кызды алып айыл жакка илгерледи.

Бөлүнөөрдө кыз катуу ыйлады,

Ажырашуу кара жанын кыйнады.

Арыкмырза өтө токтоо жан эле

Ала барман бир калыс неме эле.

Кеп билги Мырзалардын энеси,

Ошондуктан аны угуп келишти.

Акылдуу эне бир күнү кеп салды,

Акыл менен кеп учугун чыгарды.

Эне кургур өкүм эле баарынан,

Эмне десе ошонусу аткарылган.

Айыл болсо анын сөзүн угуучу,

Ал зайыпты арка-жөлөк тутуучу.

Жөн чыгып Алсейиттин аялы,

Ал кургурду абдан эле аяды.

«Бул кызды ага нике байлайлы,

Ырым-жырым жөрөлгөнү жасайлы»

Сөз бүтүп баардыгы тең камдалды.

Саруу бийи Коңкайты болгон экен,

Анын кызы Токтобек эрке экен.

Эмне ойлосо оюн такыр бербеген,

Жаш чагында эрке өсүп менсинген.

Ит багып күчүктөрү ээрчиген,

Аларга малды союп эт берген.

Күйө менен баланы кетти карабай,

Алсейит ата кайгыланды бир далай.

Таалайлуу кыз Алсейитке жар болду,

Тамыр тааныш баары келип тойлоду.

Бугу эне Алсейитке кайрылды:

«Үч ишти жазаба дап тапшырды.

Жуунсам үйдөн чыгып кеткиниң,

Көрөйүн деп кайрылып келбегин.

Турмуш жолу көп кырдуу миң сырдуу,

Жакшылык менен адам пенде ыймандуу.

Каардансаң башка мени чаппасың,

Касиетим алыстап такыр качпасын.

Сурабагын менин ата тегимди,

Ким болом, жана кайдан келгенди.

Анын сага такыр тийбес кереги».

Күндөр өттү экөө жакшы жашады,

Жашоо болсо алды жакка сапарлады.

Бир күнү эне жууна баштады,

Ата болсо айтканын аткарбады

Байкады билинбеген сырларын

Эненин эмне кылып жатканын.

Мүйүздүү эне баарын байкады,

Өз ичинен жини келе баштады:

«Бекер болду аңдыганың ай байым,

Аныңы сезип ушунчалык аядым.

Тукумубуз аз кемип калбадыбы,

Айтканым аткарылбай калбадыбы».

Эне болсо пенде эле акылман,

Ишинен сонун нерсе чыгарган.

Аял заты эркектин ачат таалайын,

Көтөрөт анын, чөккөн паанайын.

Алсеит атанын иши улам оңолду,

Акырындап кайгы-капа жоголду.

Аз өтпөдү Алсейит бий болду

Анын ташы өйдөгө тоголонду.

Ал кезде калмактардын доору сүргөн.

Кыргыз калкы аларга салык төлөгөн.

«Кыңк»-дебей башкарып калмактар,

Ал учурда өткөн далай армандар.

Жайкы күн нурун төгүп жаадыраган,

Калмак жактан чаап келип беш атчан.

Ал бешөө бир жаңылык кабарлаган.

Ак эшикке Алсейит бийди чакырган.

Бий калмактар менен аралашып,

Эки жылдай ал тарапта жашамак.

Алык-салык баардыгын тактамак.

Калмак ханы анын ишин аткармак.

Эмне кылат калмактын сөзү күчтүү,

Аргасыздан ал жакка көчүп жөнөдү.

Калмактар баардык жерди бийлеген

Калдалаңдап каапырар буйрук берген

Алсейит бий бүлөсү менен ал жакка,

Жүгүн жүктөп аларга көчүп барды

Баары чоочун жашоо дагы башкача.

Мунун өзү бу турмушта тагдыр да.

Жамангул,Папа ал кезекте тестиер,

Көпөлөк кууп ата-энеге эркелеер.

Калмак ханы эчак эле билип алган,

Асыл энени көзү ачык баамдаган.

Бугу эненин ыйык жагын байкады

«Токолдукка алат го» деп ойлоду,

Арамзалык ашып турат башынан

Арам пенде кырсыкпы анын жолу.

Мунун тукуму бизге оошот билинбей,