Бабалардын баяны 2

Ойуй баскан кара жерди,

Ормондон Төрөкелди.

Тынайдан Атаке, Сатыбалды.

Атакеден алты бала,

Абылай, Солтоной, Карабек,

Байшүгүр, Жанкиши, Таштанбек,

Эң кичүүсү Карабектен

Салмагы чоң таштай,

Кадимки хан Жантай.

Жантайдан Шабдан хан,

Сарбагыш деп үн салган,

Байыркынын тарыхы.

Баяндалган санжырага,

Көңүл бургун баарына.

«Эл айтышкан катуу»– деп,

Дөөлөттөн Надырбек,

Надырбектен Эсенгул,

Баардыгы сегиз бек,

Эсенгулдан Ныязбек,

Өз атын өзү чакырган

А баягы баланын

Абройдуу баркы бар,

Күң төрөп коюптур,

Санжыра кепке толуптур.

Туура чыкты калмак кыздын айтканы,

Хан чыгып андан хандар таралды.

Ушуну менен бүткөн экен,

Сабалатып ташталган,

Санжыра кептин аягы.

Байыркынын аяны.

Эээ......эээй…

БУГУ ЭНЕНИН ЖОМОГУ

Асанмырза, Карамырза

Байыркы бир заманда.

Эки тууган болуптур,

Ала Мышык тоосуна,

Сан жолдорду аралап,

Сапарга чыгат жол улап.

Азыр деле ал жакта,

Кара Үңкүр деген бар.

Кара тоого барсаңар,

Калаарсыңар кабылып.

Качанкыны эске салып,

Кабарлары айтылып.

Каадалуу болуп калдайып,

Кара Үңкүрүм жаткандыр,

Кабат-кабат сырларды,

Калдайып ичке каткандыр.

Текелер өтчү шагылда,

Тектирдин бери жагында.

Тоо улары үн салчу,

Толгон жайдын чагында.

Кумай жаткан жайларда,

Кум Кайкынын алдында.

Кулжалар менен аркарлар,

Кубалашып кыраңда.

Куралып жатат сан ырлар.

Аңчылыкка чыгыптыр,

Асанмырза, Карамырза.

Алды жакты караба,

Бири кулжа, бири аркар,

Биригип турат жанаша,

Мергендер сайды бойлошуп,

Мерчемдүү жерди болжошуп,

Асанмырза үн салды:

– Ушул экөөн атабыз,

Бир кумардан канабыз.

Этин болсо солой жүктөп,

Этек жакка кайтабыз.

Асанмырза, Карамырза,

Акырын жылып өңүшөт.

Атканга көөнүн бөлүнөт.

Аңдып туруп Асанмырза,

Атып калды кулжаны,

Ала Тоонун кулжасы,

Алы кетип жаныбар,

Ала-сала куланды.

Тоонун ичи күрү-гүү,

Толгон үндөр уланды.

Жар бетинде карайлап,

Жалгыз калды аркары.

Ала Тоонун эркин малы,

Арылап алыс качпады.

Көздү ачып караса,

Мына кызык тамаша.

Аркар болсо кыз болуп,

Чыга келди кубулуп,

Эки адам таңданды,

Элейип көзү алайды.

Куруп калган ошол кыз,

Курдашын издеп жинденет.

«Куурагыр кайда кетти?-дейт,

Курбумдан айрылып,

Куурап жалгыз калдымбы.

Караан тутуп өзүмдү

Карап турган эми эле,

Кайранды таппай калдымбы,

Кара башта кайгымбы.

Карааны тоодой көрүнгөн,

Каркыбардан айрылып.

Кайгырып калаар чагымбы.

Канатым сынып кайрылып,

Безип жалгыз калдымбы.

Ардактуум кайда жоголду?

Арманымбы, кайгымбы?

Кайып учуп токтобой,

Кайгысы учуп жер чиет.

Кубарган жүзү капалуу,

Кулжасын жоктоп телмирет.

Жаш кыздын денеси,

Жабыгып улам титрейт.

Ушундай нерсе болорбу,

Бул шыйкырбы болжолбу.

Кайдан келген бул укмуш,

Укмуштан укмуш кубулуш.

Кыз бала кайгыра,

Арманы күчөп толбоспу.

Бугу турат ичинде,

Бул эмне кошокпу?

Келген эки мергенге,

Согуп өткөн желдерге,

Кыз бала айтты мындай кеп:

–Кагылайын мергендер!

Кабылып бизге келгендер,

Асылды бекер аттыңар,

Азапка мени салдыңар!

Ай, акелер, акелер,

Арманга түртүп салдыңар,

Ардагыман айырдың,

Канатымды кайырдың.

Аппак тоого нур чачкан,

Айдын он беш жарыгы.

Каадасы такыр түгөнбөс,

Кайдан табам кулжамы.

Күкүмдөнүп төгүлөт,

Күндүн жанган жарыгы.

Кууратып мени салдыңар,

Кулжамы бекер аттыңар.

-Ай туугандар, туугандар,

Айланып неге келдиңер.

Жаргалымы жок кылып,

Жылас кылып кеттиңер,

Эки мерген таңданды,

Бул шыйкырбы башкабы,

Апыл-тапыл шашты,-дейт

Айылга карай качты,-дейт.

Мергендер азга ойлонду

Ал экөө туруп болжолу,

Бир нерсеси болот,-деп,

Же сыйкырдан корктубу.

Мергендерге кыз айтты:

– Кымбатымды аттыңар

Талаада жалгыз калбайын,

Мени ала барыңдар,

Кагылайын агалар.

Угуп койбой кыз сөзүн,

Мергендер кетип баратат.

Артын карап таңданат,

Айылга карай шашылат.

Аттарын улам камчылайт.

Мейкин түздү аралап,

Мергендерден калбастан.

Кейип-кепчип ашыккан

Келе жатат кыз бала,

Мергендер үйгө кайтышкан,

Арт жагынан жаңкы кыз,

Ээрчип келди калбастан.

Кут конгон үйүмдө,

Үч кылдуу комуз бар.

Чертсе кылы дирилдеген,

Чертмесинде кайрык бар,

Башталма кайрыгынан,

Байыркы күүлөр жаңырган.

Кол ойнотсо аталар,

Комузда кайрык жаңыраар.

Кошуп койгон бир күү бар,

Байыркы эне баянынын,

Баш аягы жаңырган.

Буруп-буруп үн берген,

Бугу эне деген күү да бар.

Аба менен добуш тараар,

Абалкыны эске салаар.

Байыркы эне баянын,

Баяндап эске салаар.

«Бугу эне» деген күүнү,

Бурулбай туруп угуңдар.

Келишимдүү марал бар,

Кең дүйнөгө жаралган.

Ал кызга ким үйлөнөт,

Айылдаштын баардыгы,

Калыс карайт алдыны.

Дагы бир аян бар,

Бугу эненин башында,

Көрүнүп турган башкага,

Эки мүйүз болуптур,

Абалкы кепти тактасак,

Канчасы чын, канчасы калп,

Ала Мышык тоосунан,

Мергендер таап алыптыр,

Айылга ала барыптыр.

Сууга жуунуп жатканда,

Көрүнчү эмес бир жанга.

Жашыруун сыр ал өзү,

Көрүнчү дешет өпкөсү.

Эки элү мүйүзү,

Элечектин ичинде,

Ошондуктан энени,

Бугу эне деп аташкан.

Дал ушул ат келатыптыр,

Дайындуу болуп байыртан.

Баян болуп байыркылар,

Айтылып келет абалкылар.

Ошол кызды Алсейит,

Алган деген айың бар.

Бугу энеден жаралган,

Бурулбай кеткен баяндар.

Алсейит ата назик жан,

Бугу энени сыйлаган.

Бири-бирин сыйлашкан,

Бир ийдиштен даам татыган.

Алыста калган тарыхты,

Айта турган жайым бар.

Үйлөнөөрдө ошол кыз,

«Силерге бүлөө болдум»– деп,

Көңүлүн ачып эркелеп,

Үй-бүлөгө кайрылат,

Үч өтүнүчтү кеп салат.

Кара тоодон көрүнгөн,

Кагылайын аталар,

Каадалуу биздин акелер,

Сырдаш болоор алдында,

Сырдана тарткан кайнилер,

Үч очоктон от күйсө,

Үч үмүтүм жалындар,