Агасфэр (Вечны Жыд)

З Шлезьвіга да Цёнінга вядзе прыгожая, хоць і калдобістая дарога, і сонца сьвеціць на павясноваму чыстым небе, і Айцэну, хоць ужо й ператрэсла ў карэце ўсе вантробы, але вельмі премна на душы, як толькі можа быць прыемна чалавеку, на чыім баку разам з адзіна правільным і шчасьцедайным вучэньнем яшчэ й паліцыя. І герцагаў шталер і прэфэкт, шматшаноўны й высакародны Каспар Гоер, які чакае яго ў двары Цёнінгскага замачка, таксама чалавек, зь якім можна зварыць кашу, хоць геру шталеру менш за ўсё абыходзіць, як хрысьцяць і прычашчаюць дзяцей, але калі ўжо яго начальнік, герцаг, здаецца, аднаго разу паверыў, што чалавечае шчасьце й дабрабыт дзяржавы залежаць ад падобнага роду царкоўных штучак, і паколькі ён, Каспар Гоер, хацеў бы ў будучым спакойна спажываць сваіх вугроў і смажаную сьвініну, да таго ж і шкляначку добрага віна ці хоць бы й піва, дык ён загадаў увязьніць у Цёнінгскай вежы Клаўса Петэра Катэса й Клаўса Шыпера й Дзірыха Петэрса й Сіверта Петэрса, гэтаксама як і Вопа Карнэліуса й Мартэна Петэрса й Карнэліуса Сіверса, большасьць іх з Ольдэнворта, астатнія з Тотэнбюля і Гардзінга, і дзеля асьцярогі на ўсякі раз канфіскаваў іхняе быдла й барахло, каб, калі яны будуць асуджаны, было нешта, на што герцаг мог бы накласьці руку.

Усё гэта й тое, што ён, шталер і прэфэкт Іх герцагскай мосьці, уласнай пэрсонай будзе сядзець на судзе над ератыкамі, Айцэн дазнаецца ад шматшаноўнага й высакароднага Каспара Гоера падчас іхняга шпацыру да гавані, а было іх двох гераў саліднага ўзросту, у поўным суладзьдзі паміж сабою і зь сьветам, дзе яны глядзелі, як рыбакі выцягвалі на бераг улоў, — прыгожыя тоўстыя рыбіны ўсіх відаў і цэлая плойма розных сьлімакоў і крабаў, якія, добранька пачышчаныя і вылушчаныя, пад адпаведна моцным соўсам — чыстае разьядзеньне.

Прыемны настрой трымаецца яшчэ й на раніцу, калі Айцэн выпраўляецца ў штатгальтарства, дзе павінен засядаць суд; занач ён глыбока і ўсмак выспаўся, часткова ад віна й вострай вадзіцы, сервіраванай яму шматшаноўным Каспарам Гоерам, а часткова і галоўным чынам таму, што яго добрае й чыстае сумленьне — гэта лепш за ўсякія мяккія падушкі. Не, ён не ненавідзіць усіх гэтых Катэ й Шыпераў і Петэрсаў, і як там яны яшчэ завуцца, хутчэй за ўсё, калі толькі яны акажуць згоду вярнуцца на дарогу правільнай веры, а ён глядзіць на іх вачыма пастуха, які знайшоў сваіх згубленых авечак на небясьпечным схіле, ён ставіцца да іх зь любоўю, але ж і з клопатам і спагадай, бо вось жа яны ў два рады пад аховай узброеных шталеравых галаварэзаў-паліцыянтаў, а справа й зьлева ад іх, адкінуўшыся на зручных крэслах, pastores Мумзен і Молер і іншыя духоўныя геры, якія прыйшлі, каб павучыцца ў свайго супэрінтэндэнта абыходжаньню зь ератыкамі. Абвінавачаныя, праўда, выглядаюць менш уміратворана: цёмная вежа прыбледніла ім твары, здаецца, яны нават мерзнуць, паціраюць сабе локці, нацёртыя занадта кароткай вяроўкай.

Шматшаноўны шталер і прэфэкт на сваім судзьдзёўскім крэсьле нахіляецца да Айцэна, які ў якасьці інквізытара сядзіць леваруч і крыху ніжэй пад ім, і шэпча яму, што, калі дойдзе да допыту, хай ён, калі хоча, крыху падцісьнецца з розным там духоўна-апытальным хламам, бо шталерыха на абед зафундавала выдатныя смакошчы, вэнджаная ласасіна найперш, такая далікатная, што сама на языку растае, а пасьля фаршыраваная качка зь зелянінай. Пасьля чаго, на што ён гучным голасам указвае судоваму пісару, загадвае агалошваць імёны абвінавачаных, ці на месцы кожны, і ці ўласнай асобай, пасьля прачытаць абвінавачаньне. У рэдагаваньні яго Айцэн браў актыўны ўдзел, як яно й відаць з тэксту, які кішыць рознымі пабожнасьцямі і ў якім абвінавачаным пастаўлена ў віну ня толькі ўхіленьне ад чыстага вучэньня Аўгсбургскага веравызнаньня, але й прыналежнасьць да змустоўнай сэкты перахрышчэнцаў без намеру й жаданьня адмежавацца ад яе, хоць усіх іх пастаянна падобраму й прыязна й пахрысьціянску сур'ёзна папярэджвалі іхнія душарадцы; яны, аднак, тым больш упарціліся і заціналіся ў сваіх заблудах і адмаўлялі сьвятое хрысьціянскае хрышчэньне дзяцей.