Агасфэр (Вечны Жыд)

— Ганс, — кажа ён, — мне вельмі хацелася б ведаць, што напісаў доктар Лютэр у тым пісямку, якое ён даў мне.

— А не пераймайся, вазьмі ды прачытай, — раздражнёна буркае Лёйхтэнтрагер, быццам гэта такая дробязь — узяць і прачытаць.

Але якраз гэтага Айцэн і ня хоча рабіць, асабліва цяпер, калі ўжо ён амаль пастар, добры пастух, які павінен ісьці наперадзе хрысьціян, даючы прыклад сумленнасьці. Таму ён кажа:

— Ты ж усё так добра ведаеш, Ганс; можаш сказаць, хто якую задумаў карту, туз чарвовы ці старэйшы булковы валет, альбо, можа, жалудовая дзявятка, альбо ж ва ўсім, у чым толькі можа быць абазнаны чалавек, у сьвятым трыадзінстве альбо што плоць і кроў Хрыста a priori былі ў хлебе і ў вадзе, альбо пра добрых і ліхіх анёлаў.

— Усё правільна, усё ў правілах і норме, усё адпаведна, — кажа Лёйхтэнтрагер, бачачы, што так проста заснуць яму ня ўдасца, — гэта можаш ведаць і ты, калі сабе здор у чэрапе ўцісьнеш.

— Ай, ужо цісьні ня цісьні, — скардзіцца юны магістр, — ні лою ні шмальцу ня выцісьнеш, ні скварак ня высмажыш.

— Дык перакінься ў Лютэра, — кажа сябар ня стрымаўшыся, — ну што такога ён табе меў напісаць да гера галоўнага пастара Эпінуса? Што ты абібок і гультай і Гіпакрыт, які зьлізвае думкі з вуснаў вышэйшага, каб прабіцца ў сьвет?

І гэтым Лёйхтэнтрагер зноў пацэліў у самы акурат: бо яно якраз тое, у чым Айцэн сам сабе найбольш баяўся прызнацца; вельмі добра ведае ён гісторыю пра тое другое пісьмо, якое напісаў цар Давід свайму камандуючаму Ёаву й перадаў праз Урыю; толькі з той розьніцай, што ў яго, Айцэна, няма прыгожай жанчыны, як Вірсавія ў Урыі, ён рулюе на дзеву Штэдэр, якая, на жаль, хоць і ня зусім бязьмясая і пляскатая, як паненка Агнэс тут у Магдэбургу, але й ня мае нічога такога ў сабе, каб за яе душыліся й прападалі.

— Магчыма, ён павінен быў напісаць гэта, — кажа далей Лёйхтэнтрагер, — але ён ніколі так ня зробіць; мы ж ведаем Лютэра, ты й я, ён не напіша нічога такога, што можа паказаць людзям, што ён толькі зноў выпусьціў у сьвет чарговага пабожнага пустагаловіка.

Гэта хоць і крыўдна, але разам з тым і суцяшае; таму Айцэн перапускае сябру ягонае выказваньне, затое скуголіць, просячы спагады, так умольна-жаласна, як гэта яно пакутліва змушацца да коннай дарогі ў такой няпэўнасьці, сорак зь лішкам міляў у дзень, і як яму палегчала б на сэрцы, нягледзячы на змрочныя прыгоды наперадзе, калі б ён ведаў дакладна, што напісаў добры доктар Марцінус.

— Запалі сьвечку, — кажа Лёйхтэнтрагер, — і дай мне сюды тое пісьмо.

Айцэн доўга калупаецца з крэсівам і трутам, пасьля запальвае сьвечку; трапяткое полымца толькі крыху асьвятляе пакой і адкрывае жудасную карціну: юны магістр і кульгавы гарбач, абодва ў начных лёлях, дзьве галавы схіліліся над паперынай, пры гэтым адзін выцягнутай рукой выпісвае колы над пячаткай, пакуль яна зь лёгкім шчоўкам не адскоквае ўгору й пісьмо быццам само зь сярэдзіны разгортваецца.

— Вось, — кажа Лёйхтэнтрагер, — чытай.

Айцэн, якому ад такога спосабу расьпячатваньня пісьма робіцца несамавіта, тым ня меней чытае; аж такая прага да ведаў, калі заходзіцца пра ўласныя выгоды. Пазнае почырк, своеасаблівыя кручкі й скароты, чарнільныя пырскі, быццам па паперы прабегліся два, калі ня больш, прусакі. Мір і мілата ў Хрысьце, пісаў Лютэр, сумленны мой, дарагі браце.

І далей сьледуе: «… схіліце прыхільне вуха Ваша да дастаўцы гэтага пісьма, юнага магістра Паўлюса фон Айцэна. Бо ён той, родам з Вашага горада Гамбурга, хто быў руплівы тут у Вітэнбэргу ў высокай школе й зь вялікім посьпехам прыкладаўся да спасьціжэньня вучэньня Божага, ён ужо праэкзаменаваны, красамоўны й старанны й цьвёрда кіруецца Словам і сваімі начальствамі…»

Айцэн падымае вочы ад паперы й бачыць абыякавы выраз на твары свайго спадарожніка, быццам той ужо даўно ведаў зьмест пісьма. І таму далей чытае ў прыўзьнёслым тоне з дамесам гонару й какетлівага пратэсту: «… і таму я магу, дарагі браце, пасяброўску рэкамендаваць Вам магістра фон Айцэна, каб Вы скарысталіся ім паводле свайго разуменьня і магчымасьці. Гэта нясумненна будзе сапраўдны, як сапраўдныя ёсьць наша Эвангельле й Хрыстос, дастойны слуга Божы. Заставайцеся цэлы час шчыра ў Хрысьце. Учынена ў Вітэнбэргу, et cetera, et cetera. Ваш Марцін Лютэр.»

— Ну, кажа Лёйхтэнтрагер, — супакоіўся нарэшце?

Айцэн абцягвае апоўзлую сьпераду кашулю й адказвае: — Ты ж сам сказаў, што нічога іншага ён і ня мог бы напісаць, добры доктар Марцінус.

— Ня мог бы? — перапытвае Лёйхтэнтрагер, і раптам у ягонай руцэ зьяўляецца яшчэ адно пісьмо, акурат як першае, з такой самай гладка адклеенай пячаткай, на якім нават захаваўся адбітак Лютэравай пячаткі. — На, чытай.