Агасфэр (Вечны Жыд)

Гэта, нават калi ён iдзе з п'янай душы, знак спрыяньня, якога Айцэн яшчэ нiколi такога ня меў, i гэта як цёплы дождж на яго раздушанае графiняй сэрца; i пакуль сябар Лёйхтэнтрагер вядзе яго на парадны луг, мiма чырвонага балдахiна, пастаўленага для герцагiнi й iншых герцагскiх дам i малых прынцаў i прынцэс, туды, да драўлянага памоста зь вялiкiм, адусюль вiдным крыжам, ён думае, як павiнна будзе захапляцца iм графiня, калi ён на вачах у Яго герцагскай мосьцi й цэлай армii будзе заклiкаць Бога. Але колькi нi азiраецца, усьпёршыся на памост, графiнi нiдзе ня вiдаць, i ён ведае, што не павiнен далей адкладваць сваiх слоў, бо войска, пастаўленае паводле штандараў i ротаў, поўным складам стаiць на малiтву, перад фронтам у поўным бляску сам герцаг.

I вось ён узвышае голас i пачынае: што герцаг, наш лiтасьцiвы князь i валадар, надзеў свае баявыя дасьпехi, каб з дапамогай Божай вывесьцi Нiдэрланды зь iх цяперашняга бунту зноў да мiру, згоды й добрага кiраваньня, а зусiм ня дзеля таго, каб перасьледаваць сьвятую хрысьцiянскую царкву там, дзе яна вызнае чыстае вучэньне адзiнашчасьцедайнага Эвангельля, а больш за тое дзеля ўмацаваньня i абароны чыстага, сапраўднага вучэньня; таму ўсе мы як Яго герцагскай мосьцi верныя падданцы павiнны заклiкаць усёмагутнага, любаснага, мiлажальнага Бога ў iмя яго народжанага Сына Iсуса Хрыста й прасiць, каб ён быў прыхiльны да нашага ласкавага князя i валадара разам зь яго высакамудрай ваеннай радай, камандуючымi, слугамi i ўсiм жаўнерствам i каб лiтасьцiва ахаваў iх сваiмi сьвятымi анёламi ад усялякiх нягодаў i бедаў, асланiў ад ворага й даў iм шчасьце, перамогу й здабычу.

Айцэн набiрае дыханьня. Герцаг, бачыць ён, стаiць тупа й глуха i, вiдаць, не зразумеў, як новы суперiнтэндэнт уладзiў яго ў нiдэрландскiя веравызнаўчыя implicite, альбо ня хоча ведаць, бо вайна ёсьць вайна, i тут у цябе нiхто ня пытаецца, не сьперазаўшы папярэдне па чэрапе, прымаеш ты сьвятое прычасьце паводле папскага вiду альбо добрага пратэстанцкага. I працягвае:

- Мы павiнны таксама руплiва прасiць, каб усемагутны, лiтасьцiвы й мiлажальны Бог у iмя свайго любаснага Сына Iсуса Хрыста асланiў гэтыя княствы й землi ад ўсялякага зла, шкоды й няшчасьця i каб ласкава даў удачу нашаму лiтасьцiваму князю i валадару, а яго сардэчна любую жонку, нашу лiтасьцiвую княгiню i жанчыну, i маладое патомства, i ўсiх нас, яго верных падданых, парадаваў шчасьлiвым вяртаньнем, чаго мы роўным чынам просiм i для яго высокамудрай ваеннай рады, камандуючых, слуг i жаўнераў, каб усе яны таксама шчасьлiва i ў здаровым целе вярнулiся дамоў.

I калi Айцэну пасьля такой доўгай пераканаўчай прамовы зноў не хапiла паветра, ён яшчэ раз спыняецца й бачыць, падымаючы вочы ад паперы, як шмат хто з жаўнераў сморкаецца, каб не пабеглi яму па барадзе сьлiнi й соплi; i, сам крануты сваiмi ўзьнёслымi словамi, падводзiць слова да канца й кажа:

- Каб дасягнуць усяго гэтага, мы павiнны з глыбiнi нашага сэрца i ў поўнай надзеi ўчынiць нашу малiтву й скажам усе: "Войча наш, якi ёсьць на небе..."

I ўсё войска як адзiн апускаецца на каленi, герцаг, якi мае свой клопат утрымаць раўнавагу, на чале, i на лузе паўстае звон i ляскат; пасьля Айцэн чуе хор тысячаў жаўнераў, якiя ў адзiн голас паўтараюць: "Хай сьвяцiцца iмя Тваё. Хай прыйдзе царства Тваё. Хай будзе воля Твая..." I ён адчувае моц Божага слова, якое цяпер вось ужо ёсьць i ягонае слова й ягоная моц; i адначасова бачыць абок сябе гера тайнага радцу, свайго прыяцеля Лёйхтэнтрагера, якi крыва выскаляецца яму, i тут ужо ён ведае, чуючы "Тваё ёсьць царства й сiла й слава навекi. Аман", што ён якраз i ёсьць той, хто кiруе ягонымi крокамi, а не, як яно павiнна быць, наш Гасподзь Iсус, i што ён, доктар боскай вучонасьцi й будучы дойлiд царства божага ў Шлезьвiгу, прылада ў руках, якiя нiколi яго ня выпусьцяць.

Тым часам, з лаянкай i крыкамi афiцэры войска й ротныя камандзiры падрыхтавалi сваiх да маршу, кавалерыя ў сёдлах, i герцаг сеў на шыраказадага сiвака, баявога каня, упрыгожанага залатой гунькай i такой самай збруяй; а Айцэн узводзiць угору рукi на пастарскае дабраславеньне, якое ён учынiць герцагу й яго харалужнаму войску, штандарам i сьцягам; так, падобны на чорнага гругана, якi марна спрабуе ўзьляцець, прапускае ён перад сабою дэфiле войска, герцаг i вайсковая рада наперадзе, за iмi лейбгвардыя, пасьля пешыя дацкiя алебардысты, пасьля, струнка ў сядле, герцагская лёгкая i цяжкая кавалерыя, i нарэшце цьвёрда чаканячы крок полк Пуфэндорфа, пад вясёлую песеньку-марш:

Таму сьмялей наперад,

Саратнiкi, камрады,

Сячыце, рыцары,

Варожыя грамады.

Хай кожны памазгуе,

Як заслужыцца славы,

Парыцарску памерцi,

Прыняўшы бой крывавы.

Калi ж ня сьмерць, а рана,

Дык ня дрыжы ад страху,

Прыймi яе дастойна

У грудзi, а ня ў сраку.

I пасьля кожнага куплета задзiрыстае "Валеры, валеры, валера!" толькi яшчэ больш напаўняе Айцэна, якi пакорна дабраслаўляе ўсiх, духам радаснай мужнасьцi, так што, здаецца, вось-вось ён сам пойдзе на бiтву. Але з заключным куплетам

Хто толькi сьмерцi прагне,

Хто сьмела ў бой iдзе,

Той перамогу знойдзе

I той не прападзе