Агасфэр (Вечны Жыд)

Сёньня я пытаюся ў сябе, а цi сапраўды ён здрадзiў сабе? Альбо ж цi не палягае велiч рабi на тым, што ён прайшоў да канца, якi бачыў перад сабою? I што было б зь яго, калi б ён не адкiнуў ад сябе паняверку, якую я ўнушаў яму?

А Юду Iскарыёта я адвёў убок пасьля трапезы й сказаў яму: З тваiх трыццацi срэбранiкаў пакiнь мне адзiн за тое, што я прамаўчаў, калi Сымон Пётр спытаўся ў мяне.

РАЗЬДЗЕЛ ДЗЕВЯТЫ

У якiм кандыдат Айцэн спазнае сiлу слова, асаблiва калi яно скiравана супроць жыдоў

Хто можа быць весялейшы за чалавека, якi шчасьлiва прайшоў праз выспыты? Ён пачувае сябе так, быццам у яго з сэрца ссыпаўся цэлы мех каменьня, ён радасна галялёкае, ну, хай сабе й не на ўсё горла, але глыбока ў душы, i можа вырваць паўтузiна дрэў, быццам яны тоненькiя бадылiнкi.

Пры ўсёй палёгцы й ажыўленасьцi юны Айцэн, цяпер ужо амаль магiстр, нi ў якiм разе не забывае, каму запазычыўся на аддзяку: у першую чаргу Богу, ад якога йiдзе ўсялякая ласка й мiлата, у другую й пры гэтым адразу й шчыльненька за першай свайму сябру Лёйхтэнтрагеру. Богу ён прысьвячае прыгожую малiтву, у якую ўкладвае ўсё, што iм рухала да, падчас i ў канцы экзамена, а было тое вялiкi страх, якi Бог зьняў зь яго, i пустата ў галаве, якую Бог якраз у патрэбны момант запоўнiў найвучонейшымi думкамi, i ўпакоранасьць сэрца, якую даў яму Бог, каб ён правiльна ўразiў ёю герства прафэсароў i дактароў унiвэрсытэта й на чале ўсiх добрага доктара Марцiнуса й магiстра Мэланхтона. Да таго ж яшчэ й файны вершык, складзены iм у добрай Лютэравай спохватцы:

Пара экзаменаў прайшла,

табе, мой Бог, за ўсё хвала.

Ад Бога жджы найлепшых рад,

пабожны пане кандыдат,

i Бог паможа даць адказы

на ўсе твае пытаньнi зразу.

Дык слава Госпаду тварцу

i Духу й Сыну i Айцу.

Зусiм iншае зь ягоным сябрам Гансам. Цуд раптоўнага азарэньня ведамi праз анёльскую прысутнасьць ясна ўказвае на тое, што ён, Ганс, быў прыладай у руках Госпада, параўнальнай толькi з добрымi анёламi, пра якiх ён, добры кандыдат Айцэн, так трапна далажыў на сваiм экзамене, бо яны per definitionem ёсьць слугi, пасланцы й прычындалы Бога; праўда, сам Лёйхтэнтрагер выяўляе сабою, хоць крыкам крычы, вельмi малое падабенства з такога роду анёламi. Дык як жа яму аддзячыць? Грашыма? Але торбачка на нацельным паяску моцна схуднела, асаблiва пасьля таго, як ён мусiў аплацiць магiстарскую бэнц-папойку герства студэнтаў, якiя праседжваюць такую самую лаўку, што й ён, тым часам як за вокнамi весела грае сонейка й пяшчотна вышчабечваюцца птушкi, а таксама герства iнструкторэс, якiя чыталi курс па historia сьвету й правiльным законе божым; i ён, мусiць, павiнен будзе пазычыць грошай у свайго сябра Ганса на аплату дарогi, калi, вядома, ня iсьцi на паклон да жыдоў i ня браць у iх пад высокi чынш цi пад заклад палатна й шэрсьцi ў лаўцы дарагога таты, дай яму, Божа, лёгенькага скону й вечнага шчасьця.

- Ганс, - кажа ён, - дарагi Бог, мабыць, задаволiцца малiтвай i яму пахвальным вершыкам, але чаго хацецьмецца табе за тое, што пасабляў мне ў маёй патрэбе?

Лёйхтэнтрагер, як што закрычаў першы певень, сонна блямкае павекамi й разглядае юнага Айцэна, якi стаiць перад iм у кашулi з голымi лыткамi, i кажа:

- Калi б твая душа была менш каштоўная за душы ўсiх пастараў, што куды нi плюнь - усюды яны, я сказаў бы, што, мусiткi, - яе. Але такiх тузiн на грош, яны - як сонная рыба на рынку.

Айцэн пакрыўджаны; несьмяротныя душы добрых хрысьцiян, ягоная таксама, не прадмет для такiў ганебных жартаў.

- Я сур'ёзна, - кажа Лёйхтэнтрагер. - Я й сам ня ведаю, чаго мудохаюся з табою: ты нi герой, якi наперадзе адважна парываецца ў бой, нi той, хто мае дар зьбiраць вакол сябе людзей, а думкi твае круцяцца па ўезджаных каляiнах; але, можа, менавiта такiя й паклiканы ўзьдзейнiчаць у часы мiзэрнасьцi, бо што нам тыя твае Аляксандры й Сакраты, калi нават неба над намi, здаецца, ня вышэй за гэтую вось столь.

- Але ж Лютэр - вялiкi чалавек, - кажа Айцэн, якому аж у лытках пахаладзела ад такой крамолы.

- Звычайна, твая рацыя, - кажа Лёйхтэнтрагер. - Спачатку ён даў падсрачнiка папу, а пасьля расшалопаў, што божы парадак, якi высока ўвысi й нiзка ўнiзе, павiнен заставацца. Так была збудавана моцная фартэцыя на кучы гною. Пра што твая казань сёньня ранiцай?

- Думаю, пра жыдоў.

Лёйхтэнтрагер прыўстае, пачухвае бародку й выскаляецца.

- Гэта пра таго, хто ў цябе адшпiлiў Маргрыт?

- Iнстытут прапаведнiцтва, - раздражнёна кажа Айцэн, - ад Бога, а гэты твой ад сатаны.

- Ай, звычайна, - кажа Лёйхтэнтрагер, - гэта ты робiш дзеля доктара Лютэра. Наслухаўся, як ён расьпiнаўся супроць жыдоў, як бушаваў нядаўна ў доме ў магiстра Мэланхтона; рыхтык, як кажа прарок: хто маўляе з вуснаў Госпада, смачна есьць i гладка едзе.

Айцэн злуецца.

- У мяне свае словы ёсьць. - Ён хоча сказаць яшчэ больш; як гэта сябру заскочыла ў галаву высьмейваць яго, але цугляе сваю хэнць, бо думае, што яму яшчэ той спатрэбiцца на казанi, як тады перад герствам экзаменатарамi. - Ты ж будзеш каля мяне ў замкавай кiрсе? - нерашуча пытаецца.

- Паўль, - кажа Лёйхтэнтрагер, - укiнься ў нагавачкi; у цябе лыткi трымцяць, каленi пакалоцiш.