Koniec wieczności

Harlan przybrał taki wyraz twarzy, jakby była mozolnie wycięta z 95-wiecznego drzewa. Powiedział:

— Nie mam żadnych własnych myśli w tej sprawie.

— Ale, ale! Pan jest z 95 Stulecia i obaj wiemy, co to znaczy. Z pewnością tamto stulecie działa panu na nerwy.

Harlan wzruszył ramionami.

— Czy cokolwiek w moich raportach skłania pana do wniosku, że moje nerwy są nie w porządku?

Było to niemal bezczelne pytanie. Finge zaczął bębnić tępymi paznokciami po blacie biurka.

— Proszę odpowiedzieć na pytanie — rzekł. Harlan powiedział:

— Socjologicznie wiele aspektów tego stulecia osiągnęło skrajność. Spowodowało to ostatnie trzy Zmiany Rzeczywistości w tej epoce. Sądzę, że w końcu sprawa zostanie uregulowana. Skrajności nigdy nie są zdrowe.

— Więc zadał pan sobie trud sprawdzenia ostatnich Rzeczywistości Stulecia?

— Jako Obserwator muszę sprawdzić wszystkie zasadnicze fakty.

To był mocny argument. Harlan oczywiście miał prawo i obowiązek sprawdzać te fakty i Finge o tym wiedział. Każdym Stuleciem wstrząsały ciągłe Zmiany Rzeczywistości. Żadne obserwacje, niezależnie od tego jak pracochłonne, nie mogły utrzymać się długo bez ponownego sprawdzania. W Wieczności przestrzegano procedury ciągłego obserwowania każdego Stulecia. A żeby właściwie obserwować, trzeba było znać nie tylko fakty bieżących Rzeczywistości, lecz również ich związki z poprzednimi Rzeczywistościami.

Harlan zauważył, że to sprawdzanie przez Finge’a poglądów Obserwatora to nie tylko nieżyczliwość. Finge był nastawiony zdecydowanie wrogo.

Innym razem Finge powiedział do Harlana, wchodząc do jego małego gabinetu:

— Pańskie raporty robią doskonałe wrażenie na Radzie Wszechczasów.

Harlan milczał niepewnie, a potem wymamrotał:

— Dziękuję panu.

— Wszyscy się zgadzają, że wykazuje pan niezwykłą przenikliwość.

— Staram się, jak mogę. Finge zapytał nagle:

— Czy pan zna Starszego Kalkulatora Twissella?

— Kalkulatora Twissella? — Harlan wytrzeszczył oczy. — Nie. Dlaczego pan pyta?

— Wydaje się, że pańskie raporty szczególnie go interesują. -Finge zamyślił się i zmienił temat. — Wydaje mi sią, że pan sobie wypracował własną filozofię, pewien punkt widzenia na historię.

Harlana dręczyła pokusa. Próżność i ostrożność walczyły ze sobą i wreszcie próżność zwyciężyła.

— Studiowałem historię Prymitywu.

— Historię Prymitywu? W szkole?

— Niezupełnie, Kalkulatorze. Sam. To jest… mój konik. To jest zupełnie tak, jakby się obserwowało historię stojącą nieruchomo, zamrożoną! Można j ą studiować w szczegółach, podczas gdy Stulecia Wieczności stale się zmieniają. — Zapalił się na myśl o tym. — To jest tak, jakbyśmy wzięli serię kadrów z książkowego filmu i studiowali uważnie każdy kadr. Zobaczymy o wiele więcej, niż gdybyśmy po prostu puścili film. To mi bardzo pomaga w mojej pracy.

Finge popatrzył rozszerzonymi ze zdziwienia oczyma i wyszedł bez słowa.

Jednak później, przy jakiejś okazji, wrócił do tematu historii Prymitywu i przyjął pełne skruchy komentarze Harlana bez żadnego zdecydowanego wyrazu na swej tłustej twarzy.

Harlan nie był pewny, czy ma żałować całej sprawy, czy traktować ją jako szansę przyśpieszenia swego awansu. Zdecydował jednak, że to ostatnie nie wchodzi w grę, gdyż mijając go pewnego dnia na korytarzu A, Finge odezwał się niespodziewanie, tak by inni słyszeli:

— Wielki Czasie, Harlan, czy pan się nigdy nie uśmiecha? Uświadomił sobie, że Finge go nienawidzi. Ale wkrótce jego stosunek do Finge’a zaczął przypominać wstręt.

W ciągu trzech miesięcy badań nad 482 sprawdzono wszystko, co było w tym Stuleciu ciekawego, i gdy Harlan otrzymał nagłe wezwanie do biura Finge’a, nie był zaskoczony. Spodziewał się zmiany zadania. Jego ostateczny raport był gotowy już od kilku dni. 482 wiek pragnął eksportować więcej tekstyliów, produkowanych na bazie celulozy, do Stuleci, w których lasy zostały wytrzebione, takich jak 1174, lecz nie chciał otrzymywać w zamian wędzonej ryby. Do tego dołączona była długa lista podobnych pozycji z odpowiednią analizą.

Wziął ze sobą brulion raportu.

Ale o 482 Stuleciu nawet nie wspomniano. Natomiast Finge przedstawił Harlana staremu, pomarszczonemu człowieczkowi o rzadkich, siwych włosach i twarzy gnoma. Twarz ta przez cały czas rozmowy była uśmiechnięta. W pożółkłych palcach tkwił zapalony papieros.

Był to pierwszy papieros, jaki Harlan w życiu widział; gdyby nie to, poświęciłby więcej uwagi człowiekowi, a mniej płonącej rurce, i byłby lepiej przygotowany na prezentację Finge’a.

Finge powiedział:

— Starszy Kalkulatorze, to jest Obserwator Andrew Harlan. Oczy Harlana gwałtownie przeskoczyły z papierosa na twarz człowieczka.

Starszy Kalkulator Twissell odezwał się piskliwym głosem:

— Jak się masz? A więc to ty jesteś tym młodym człowiekiem, który pisze znakomite raporty?