Читаем Йеха буьйсанаш полностью

Нохчийн божабераш физически кхиорах лаьцна оьрсийн эпсарша дуьйцуш дукха хезнера Берсина. ТIом чекхбаьллачул тIаьхьа цхьана-шина шарахь тесна йитина и шатайпа школаш дIадаханчу шарахь дуьйна йуха а болх бан йолайеллера. Ламанца йолчу йарташкара итт шарера йалхитта шаре кхаччалц долу бераш, рогIехь аьхка а, Iай а цхьацца баттана лаьмнашка а дуьгуш, тIеман гIуллакхна Iамор тайпанийн тIеман тхьамданашна тIедиллинера хинболчу гIаттаман куьйгалхоша. Церан болх муха дIабоьду хьожуш, цкъа Берса ша а хиллера ломахь. Цо самукъадолуш ладоьгIура Болата дуьйцучунга.

– Кхин хIун Iемина хьуна?

– ОхI, дуккха а! Талла, нийса топ тоха, тур-шаьлтанца, говраца хьуьнарш гайта, кIоргачу лай тIехула, чу а ца воьдуш, лиэла. Бердана, тIулган а, шан а тархашний, дитташний тIевийла. Хьо Iамийний иштта? – хаьттира Болата цIеххьана.

– ХIан-хIа, Болат, – гIайгIане жоп делира Берсас. – Со кхечу кепара Iамийнера тIамна.

– ХIай-хIай! Хьан леларехь а хиира суна, хьуна хIумма а ца хаьийла!

– Амма мел дика хир дара хаьий хьуна, Болат, шу массо а ас дешначу школашкахь Iемина хилча?

– Стенна оьшу и? Ас-м доьшур дацара цигахь, со вийчи а!

– ХIунда?

– ХIунда! Цигахь мел дешнарг мунепакъ хуьлий вогIу цIа, тIаккха, керстанийн лай а хуьлий, вайнах байъа хIутту.

Берсас доккха садаьккхира.

– Вай дерриг дешна, кхетам болуш делхьара, хир бацара тIемаш. Массарех эпсарш хила аьлла-х даций. Дешар-м кхитайпа а дай.

Амма Болатна хаза а ца хезара Берсас дуьйцург.

– Аьрзус цхьаннахьа а ца дешна, ткъа муьлххачу а инарлел майра а, хьекъале а ву ша. Вуй, ваши?

– Майра а, хьекъале а ву, амма цуьнгахь Iилма дац.

– Ма дийцалахь! – куьг ластийра Болата. – Дера, ву Аьрзу майра тIемало. Дадас цуьнан хьуьнарш дуьйцу суна. Аьрзус а Iамийна суна дуккха а хIуманаш. Суна тахана xIapa тапча а йелла цо!

Хечин борчах схьа а йаьккхина, Берсе тапча кховдийра Болата. Цунна томана, схьаэцна, леррина хьажа а хьаьжна, йухайерзийра цо иза:

– Дика герз ду xIapa-м, лело къонах велахь.

– Маккхал а вац вуон тIемало, амма герзал дика мотт лебо цо.

– Маккхал молла ма ву, Болат. Хьуьжарехь пхийтта шарахь дешна цо. Цуьнан коьртехь санна, кIоргера Iилма долуш молла вац Нохчийчохь.

Болат цецваьлла Берсе хьаьжира.

– Суна моьттура, иза жима молла, моллин эхиг йу! Ой, иштта делахь, цуьнан коьрта тиллина туркойн пес а, тIейуьйхина оба а, каралаьцна суьлхьанаш а хила ца дезара? Молла Идиг, молла Махьмуд а, Муьстапа-къеда а паччахьна дукхавеза. Маккхал хIунда вац уьш санна? – хеттарш Iенадора Болата.

– Ахь буьйцучу молланаша паччахьна гIo до. Цара гIo дира кху Iай Сту Бийначу Арахь нах бойъуш а. Уьш а, уьш саннарш а вайн халкъан йамартхой бу. Ткъа Маккхал санна, майра, хьекъале а, халкъан дуьхьа бала кийча молланаш дукха бац Нохчийчохь. Керста а, бусалба а ца къастош, дика адамаш дерриш а дукхадеза Маккхална. Цул сов, оьшучу меттехь оцу шен маттал а дика герз леладо хьуна цо, Болат.

– ХIетте а, Аьрзу тоьлу массарел а. Хьол тоьлий иза, ваши?

– Тоьлу дера-кх, – вела а велла, тIетайра Берса. – Аьрзу шен пхийтта шо кхаьччахьана дуьйна тIеман цIергахь кхиъна, ткъа со доьшуш лелла.

«ХIаъ, Аьрзу дукха тоьлу сол. Цуьнан хьекъалний, майраллиний тIеоьшург тIеман Iилма дара. ТIаккха хир вацара цуьнга кхочуш инарла», – ойла йора Берсас.

Шена хетачунна Берса тIетайча там хиллачу Болата, хеча хьала а оьзна, коьртара бIегIаган куй, разбоккхуш, aгIop теттира. И шиъ шовдане кхача дукха йукъ ца йисинера. Болатна лаьара, Берсица ша цхьа виссинчуьра, дерриг а хетта, дийца. Иза цIа веача, церан чохь ДанчIа йа хьеший боцуш меттиг ца хуьлура цкъа а. Болатна кхин нислур бац иштта аьтто.

– Паччахьо хьуна ши ордал йелла бохург бакъ дуй, ваши?

– ХIаъ.

– ХIун динчунна?

– Гена махкахь цхьа къам дара, вайнах санна, цхьана паччахьо хьийзош. И къам гIеттинера шена маршо йаккха. Церан паччахьо, ша иэша воьлча, оьрсийн паччахье гIo дийхира. Оьрсийн паччахьо шен эскарш дахийтира цига орцах. Оцу эскарца вара со а. Цигахь хьуьнар даьлла, йеллера-кх.

– Шелахь суна гинчу эпсарша шайн ордалш некха тIе а ухкий лелайо. Ахь хьайниш хIунда ца лелайо?

– Уьш йоцуш йу хIинца, Болат.

– Мича йахана? Йайъина ахь? Йа дIайаьхна хьоьгара?

КIанта дуьйцучо цхьа хан карлайаьккхина, гIайгIане хиллачу Берсас корта хьовзийра.

– Ас Мичка чу кхийсина уьш.

Болатан догдуьйхира.

– Вуон кхийсина, ваши. ДIа а йехкина, цIахь йитинехь.

– Сан цIа дан а дац, Болат.

– Хьайна оццул совйевлла хилча, суна лур йара-кх.

– Суна хаацара хIетахь хьо дуьненахь вуйла. Вайшинна оьшуш хIуманаш йацара уьш, Болат. Адамийн цIий Iенорна йелла ордалш вайшиннан некха тIехь товр йац.

– Иза а ду-кх бакъ, – элира Болата, воккхачо санна, тIаккха, жимма ойла йеш Iийна, хаьттира: – Берса, доккха дуй xIapa дуьне?

– Дера ду, Болат.

– Адамаш, вай санна, хало хьоьгуш дуй массанхьа а?

Перейти на страницу:

Похожие книги

Отверженные
Отверженные

Великий французский писатель Виктор Гюго — один из самых ярких представителей прогрессивно-романтической литературы XIX века. Вот уже более ста лет во всем мире зачитываются его блестящими романами, со сцен театров не сходят его драмы. В данном томе представлен один из лучших романов Гюго — «Отверженные». Это громадная эпопея, представляющая целую энциклопедию французской жизни начала XIX века. Сюжет романа чрезвычайно увлекателен, судьбы его героев удивительно связаны между собой неожиданными и таинственными узами. Его основная идея — это путь от зла к добру, моральное совершенствование как средство преобразования жизни.Перевод под редакцией Анатолия Корнелиевича Виноградова (1931).

Виктор Гюго , Вячеслав Александрович Егоров , Джордж Оливер Смит , Лаванда Риз , Марина Колесова , Оксана Сергеевна Головина

Проза / Классическая проза / Классическая проза ХIX века / Историческая литература / Образование и наука
Живая вещь
Живая вещь

«Живая вещь» — это второй роман «Квартета Фредерики», считающегося, пожалуй, главным произведением кавалерственной дамы ордена Британской империи Антонии Сьюзен Байетт. Тетралогия писалась в течение четверти века, и сюжет ее также имеет четвертьвековой охват, причем первые два романа вышли еще до удостоенного Букеровской премии международного бестселлера «Обладать», а третий и четвертый — после. Итак, Фредерика Поттер начинает учиться в Кембридже, неистово жадная до знаний, до самостоятельной, взрослой жизни, до любви, — ровно в тот момент истории, когда традиционно изолированная Британия получает массированную прививку европейской культуры и начинает необратимо меняться. Пока ее старшая сестра Стефани жертвует учебой и научной карьерой ради семьи, а младший брат Маркус оправляется от нервного срыва, Фредерика, в противовес Моне и Малларме, настаивавшим на «счастье постепенного угадывания предмета», предпочитает называть вещи своими именами. И ни Фредерика, ни Стефани, ни Маркус не догадываются, какая в будущем их всех ждет трагедия…Впервые на русском!

Антония Сьюзен Байетт

Историческая проза / Историческая литература / Документальное