Йеха буьйсанаш

И тайпа девнаш къаьсттина дукха хуьлура Соьлжа-ГIаларчу базарахь. ГондIара йарташкарчу нохчаша кхуза базара кхоьхьура шайн йалта, хасстоьмаш, стоьмаш. И ца тара гондIара станицашкарчу гIалгIазкхашний, гIаларчу совдегаршний. Вуьшта а вовшашка безам боцчу нохчийн а, гIалгIазкхийн а вовшашца дов ца долуш цхьа а базаран де ца туьлура. ДIайаханчу гурахь Соьлжа-ГIала базара ваханчу Шахьбина хьалхха ишттачех цхьа дов доладелира, даим а санна, цхьа пайда боцчу хIуманна тIехула. Цхьана нохчочо ша дохка деана дечиг хийцинера гIалгIазкхичун хорбазех… Хорбазаш ах вордан тIехь, вуьш лаьттахь Iохкура. ГIалгIазкхичун ворданара хорбазаш шечунна тIе а йехкина, лаьттарниш тIейотта волавеллачу нохчочунна бетах буй туьйхира гIалгIазкхичо. Уллохь лаьттачу нохчочо буй балийтира гIалгIазкхичунна. ТIаккха шаьлтанаш йаьхна схьахьаьлхира базарахь болу шина а къомах нах. Буйнаш, гIожмаш, кара мел йеанарг вовшашна йетташ, уьйриг хилла хьаьрчира уьш. Виэр-ваккхар ца хуьлуш дIадирзира и дов, полиций, цига нисвелла полковник Чермоеввий йукъа а воьлла.

– Хьай, Делан мостагIий, йаI! Дала хьукма долда царна!

– Ткъа и шун бераш-м ца хилла цаьрца?

– Хиллера, дера, уьш-м.

– Зиэн-зулам доцуш дисний?

– Жимма буй-тIара-м кхетта, кхин чов йац.

– Мел-йаI! Хила-м гIеххьа болх хиллера хьуна!

ОьгIазвахана ХортIа Шахьбига дIахьаьжира. Меха йохка ирйеш санна, шен сирачу мекхийн йуьхьигаш а хьийзош, гоьла тIе баьккхина ког а ловзош, аркъал гIайби тIетевжина Iуьллура Шахьби. Халла хаалуш делакъежначу стаммийчу, хьеначу балдашна йуккъехула схьакъедара можа, баьхьанаш санна, шуьйра цергаш. ОьгIазечу бIаьргаш чохь дог Iабар а, къайллаха воккхавер а гора.

– Хьо суна тIе а ма къерза, – элира цо, цавешаш йовхарш а тоьхна. – Хьайн ши кIант, соьга ца вала, вадийна БоргIане вигира ахь. Мидалш-молла, хIун, сол Iилманна лакхаваьлла дира ахь иза? Суна хаьара, хьаьвззина хьо сайна тIе вогIур вуйла!

Чай довха хилар диц а делла, цIеххьана боккха къурд бина вагийначу ХортIина сихъиккхира. ГIовталан кочера ветанаш дIа а даьхна, гIина диллинчу мекхех куьг а хьаькхна, Шахьбина тIевирзира иза.

– Тохарлера Шахьби вац хьо хIинца а?

– Делора ву со-м, тохарлерра Шахьби! И дац ткъа со воккхавевийриг.

– Хьалхе ду хьан воккхавер. Хи тIе а кхачале, шарбал дIайаьккхина бохург ду ахь лелориг. Сан шина кIантана цIоганах цIулла сара ца бетта мега ахь, – ХортIа толаме Шахьбига хьоьжура. – Сан берашна кхин цкъа а хьуьжаре гур йац, Шахьби. Зама хийцайелла. ЦIен кIархаш буьйхина, дIайаха шун зама. Шун жайнаша нах бийр бац сан кIентех. Цхьа кица ду-кх, хьо тIехиъначу ворданан ден илли ала, бохуш. Вай керстанан вордана хевшина. Со церан йир ала воллу.

ХортIас къедочух ца кхетта, чохь берш цецбевлла цуьнга хьаьвсира.

– ХьастагIа Соьлжа-ГIала меха ваханчу хенахь сан хьешаша дийцира соьга цигахь вайн берашна деша йиллина оьрсийн хьуьжар хилар. Цара ишкол олу цунах. Цигахь Iамориг оьрсийн Iилма ду. Воккхахволчу кIантах Асхьабах-м Iилманча хир вацара, Петарбухе вахийтича а. Иза сайца туьканахь а сацийна, важа, жимахверг, цига деша дIавала сацам хилла сан. Ахь хIун олу цунна, Iоса?

– Iаламат дика хир ду! Сан а делира цига дIадала бераш, ас минот йоккхуьйтур йацара цаьрга цIахь!

– Ловдин кIант ваийтахьа сайчуьнца.

– ДIаваьллахь! Суна лууш ца хилча-м, хIуьттаренна а вохуьйтур вара цо иза, амма, суна лаьий хиъча, цига ца вахийта, цунна урс хьокхур дара цо! И гIуллакх дика дагадеана хьуна, ХортIа.

Хьийзош йуккъедевлла деза суьлхьанаш хьарччийна буйна а доьхкина, кIегархиира Шахьби. ТIай тIе гIортийначу бугIичух цIийбелла ши бIаьрг, схьаэккха санна, къаьрзинера. Халла хаалуш йегайора некха тIе йижина кIайн, шуьйра маж.

– Хьуо Делах ваьлла-м дукха хан йара хьо, хIинца оцу берах а мунепакъ ван ойла йу хьан? – тIечевхира иза ХортIина. – Вуьшта, дуьйцу хезча а, иэхь дац иза? Керстанан кара бер ло, ша хьера ца ваьлча?

– Шахьби, ас хьоьга хоьттуш хIумма а дац, вист ца хуьлуш Iехьа.

– Соьга хоьттуш хIума хьан хIунда дац? Кху йуьртахь дин латторах, шарI латторах Далла хьалха жоп дала дезарг со вац? Хьо, велча, лийчо везарг, дIаволла везарг со вац ткъа?

– Ой, сол тIаьхьависа а ойла йу хьан? – велавелира ХортIа. – Хьайна ши-кхо аьрша маша йа цхьа шекаран корта белчхьана, ахь-м хьакха а лийчор йарий-ц!

– Забар – забар йу, ХортIа, амма цхьадолчу хIуманаш тIехь Шахьби хьоьга бакълоь, – гIуллакх забарна тIера дIадала доллийла а хиъна, маслаIатна йукъавуьйлира Товсолта. – Гирзаш даьллачу цхьана уьстагIо жа талхийна, бохуш ду. Хьан кIант ахь керстанийн буйна дIавелча, иза, бусалба динах а, нохчийн гIиллакхех а хаьдда, цIа воьрзурий-те, бохий цо-м. Харцахьа ма ийзал ахь.

– ХIай-хIай! Керстанний, бусалбанний йуккъехь цкъа а хир бац машар. Вайн дай, йижарий, вежарий, доьзалш байъинчу, вайна xIapa дуьне къийдинчу оцу Делан мостагIийн кара Iамо доьзалхо ло ткъа? – мохь хьоькхура Шахьбис.

Томкин кIуьро маждинчу сирделлачу мекхех куьг а хьоькхуш, вист ца хуьлуш, девне ладоьгIуш, тевжина Iен Iоса охьахиира.