Дзённік суддзі Верасаўца

— Што раскажу? Тое, што і следчаму казаў. Дзядзька во гэтага падшыванца — марак… Ён ва ўсім вінаваты,— хутка загаварыў Астап.— Прыязджаў да нас… дык вы ведаеце, грамадзяне суддзі, да пеўняў заседжваўся з ім: усё пра мора, пра караблі… 3 таго ўсё і пачалося. Дзядзька паехаў, а ён,— Астап кіўнуў галавой у бок Міколы,— нават са сну выбіўся. Разам з курамі ўстае і на прыстань імчыцца. Пакуль і ў школу не ісці, прападаў на рэчцы… Язык я свой натрудзіў з ім. «Кінь, кажу, Мікола, гэтыя дурыкі, бярыся за навуку!» Шморгне носам, адвернецца. Але бачу — урэшце за кніжкі сеў. Ну, думаю, узяўся за розум хлопец, урокі вучыць. Ды дзе там! Ён зноў пра гэтае, пра марское дзела…

Бацька сурова прабег вачамі па доўгай, прыгорбленай постаці сына.

— Во сёлета ён скончыў васьмігодку. Прыносіць дадому пасведчанне і заяўляе: «Буду паступаць у рачное вучылішча». «Ах ты, кажу, свавольнік! Будзеш рабіць, што загадаю. Не хочаш вучыцца — асвойвай бацькава рамяство, садзіся на машыну і круці баранку. Дык яму хоць кол на галаве чашы: у рачное вучылішча — і толькі».

Астап не слухаў, як асуджальна загула зала, не звяртаў увагі на вострыя позіркі суддзі. Шчуплы, вяртлявы, як верабей, ён мітусліва пераступаў з нагі на нагу і апантана даводзіў сваё:

— Але ў вучылішча я не пусціў яго. У мяне так: сказаў — адрэзаў. Гляджу, здаецца, крыху паразумнеў мой марак, прыціх. Ну, думаю, дайшло да яго бацькава слова. Ды тут якраз папрыязджалі на канікулы хлопцы, што ў рачным вучацца. Згаварыліся яны і паплылі на лодках па Дняпры ў нейкае падарожжа. А яго не ўзялі. Ты ж, кажуць, усё роўна да нас вучыцца не пойдзеш… А потым — вось гэтая непрыемнасць…

Астап трохі памаўчаў, збіраючыся з думкамі.

— Калі, грамадзяне суддзі, будзе ласка ваша, каб не пасадзіць гэтага лайдака ў турму, я ўжо за яго вазьмуся. Я яго так турну ў гараж, ажно пяткі замільгаюць.— Голас яго раптам упаў.— Калі што… сапсуецца ён там — у калоніі. Усе ж гавораць…— Астап памкнуўся да сына, нібы хацеў прыгладзіць яго растрапаную чупрыну, ды адразу ж апусціў руку, вінавата зірнуў на Максіма Сцяпанавіча.

Да справы быў прыкладзены рэчавы доказ — абрыўкі пяньковай аборкі, якой падсудны заводзіў матор. Пасля допыту Астапа засядацелі агледзелі іх.

Судовае следства аб’яўлена закончаным. Выступілі пракурор і адвакат: злачынства даказана, але неабходна ўлічыць, што падсудны — непаўналетні. Максім Сцяпанавіч даў апошняе слова Міколу.

Хлопец памарудзіў, потым усхапіўся, зморшчыўся, бы глынуў чаго горкага. Маўчаў.

— Прасіся, кажу, прасіся,— падказваў за яго плячамі бацька. А ён быццам нічога і не чуў, нібыта быў думкамі далёка-далёка ад усяго, што яго тут акружала.

Максім Сцяпанавіч спакойна пазіраў на падсуднага. Толькі рука, што ляжала на стале, выдавала яго хваляванне: пальцы напружышліся, уздрыгвалі. Каб неяк разварушыць хлопца, ён запытаў:

— Ці ўсвядомілі вы агіднасць свайго ўчынку?

Мікола буркнуў:

— Ага, усвядоміў...

Выцер твар.

Суддзя пазіраў яму ў вочы, і яго ўсе больш апаноўвала дзіўнае ўражанне: быццам ён здаўна, з маленства ведаў гэтага хударлявага, з доўгімі вейкамі падлетка — відаць, добрага, падатлівага, але затузанага і таму не вельмі ахвочага да размоў.

Звыклы да сваёй нялёгкай працы, да свайго адказнага абавязку, Максім Сцяпанавіч стрымана дапытаўся:

— Што яшчэ скажаце?

— Прасіся, гіцаль ты няшчасны,— засіпеў Астап Скакун. Ён бачыў, што сын не слухае яго і не збіраецца прасіцца. Сам усхапіўся з лаўкі, адкінуў рэдзенькі касмылёк, які прыліп да ўспатнелага лба.

— Дазвольце мне яшчэ пару слоў. У яго заўсёды, ак недаедзеная бульба ў роце,— загаварыў, не пільнуючыся, дазволіць яму суддзя ці не.— Зразумець, грамадзяне суддзі, ён зразумеў ужо. А калі не — дык цяпер я дапамагу яму ўжо як трэба. Будзьце ўпэўнены… Ну, чаго ты ўсё маўчыш? Скажы сам суддзям што-небудзь, сынок! Ну, скажы ж!..

Хлапчук памуляўся.

— Што сказаць? Пра аборку скажу.— Зірнуў на Максіма Сцяпанавіча спадылба.— Каб яна не гнілая была ды не нарвалася, дык дзядзька міліцыянер мяне 6 нізашто не злавіў. Цяпер бы я дзе-небудзь каля Кіева плыў…

Людзі разгублена прыціхлі, насцярожыліся. Двое сярдзіта заспрачаліся: адзін казаў, што цяпер суд пакарае Міколу; другі — няма за што. На іх зыркнуў Цыган, які сядзеў побач, і яны адразу прыціхлі.

Цыган быў гарбаносы, барадаты, у выцвілай гімнасцёрцы. Яшчэ як толькі з’явіўся ў зале, ён кінуўся Максіму Сцяпанавічу ў вочы. Суддзя ведаў яго.

Калісьці барадаты цыган атрымаў у дзяржавы пазыку і купіў на ўскраіне мястэчка хаціну. Працаваў ён возчыкам у канторы па нарыхтоўцы жывёлы, падрабляў там-сям: каму паліва прывязе, каму агарод узарэ. А пазыку не вяртаў. Давялося спаганяць яе ў прымусовым парадку.

Увесь час, пакуль ішоў суд над Міколам Скакуном, цыган быў маўклівы і нейкі задумлівы. Круціў у пальцах сцяблінку канюшыны, сцішваўся, прыклаўшы яе да твару, і зноў пачынаў круціць спакваля. А тут раптам заціснуў у кулак шырокую бараду, закоўзаўся на лаве.

— Грамадзянін суддзя, дай цыгану сказаць. Цыган праўду скажа,— загаварыў, бліскаючы вачамі.— Адпусці хлопца дадому. Ці ж ён каня ўкраў? Кусок жалеза…